در لباس تکنولوژی

مهدیه موسی زاده | حتما شما هم به عنوان یک کاربر اینترنت، چه در ایمیلتان و چه در شبکه های اجتماعی نظیر وایبر، واتس اپ و … ، بارها و بارها با پیام هایی با محتوای «این پیام را بخوان و برای چند نفر بفرست تا کمتر از یکی دو روز دیگر به آرزویت برسی» رو به رو شده اید، یا اگر آن پیام مضمونی مذهبی داشته باشد، در انتها، جمله ی «اگر برای چند نفر دیگر بفرستی حاجتت برآورده می شود» را دیده اید. خیلی از ما به سبب زیبایی متن، بدون ذره ای تأمل آن را برای دیگران ارسال می کنیم و بسیاری دیگر نیز تنها به خاطر رسیدن به آرزویمان و یا برآورده شدن حاجاتی که داریم، آن ها را برای دوستانمان فرستاده ایم.
عصر تکنولوژی، باعث شده است که برخی از عقاید و خرافاتی که در گذشته وجود داشته، به شکلی امروزی و کاملا مدرن در میان ما به حیات خود ادامه دهند. تا همین چند سال پیش، قبل از آنکه اینترنت بر زندگی افرادِ جامعه سایه افکند بسیاری از ما و پدر و مادرهایمان با نامه هایی روبرو می شدیم که در آن شخص نویسنده از بیماری لاعلاجی که پیش از آن داشت، می نوشت و ادعا می کرد که یکی از ائمه معصومین را در خواب دیده است و آن امام معصوم به او شفا بخشیده است و در ادامه از شخص خواننده ی نامه در خواست می کرد که به تعدادی معین از روی آن نامه رونویسی کند و آن را به دست چند نفر برساند تا دیگران از این معجزه اطلاع پیدا کنند. در ادامه ی نامه نیز نوشته می شد: در صورتی که شخص خواننده از نامه رونویسی نکند، تا چند روز بعد با اتفاقی ناگوار مواجه خواهد شد. احتمالا یکی دو مورد از اتفاقات وحشتناکی که برای بی اعتقادان به این نامه، رخ داده بود را نیز به انتهای نامه اضافه می کرد. آنچه مسلم است، بنیان گذار چنین خرافه ای، هدف و قصد خاص و فکر شده ای از این حرکت داشته است؛ چرا که ابتدا اسم یکی از معصومین را لحاظ می کند، سپس به شفا یافتنش اشاره می کند و تا اینجا با استفاده از همگام کردن شخص خواننده از نظر احساسی و اعتقادی او را به انجام کارهای مورد نظر خود مجاب می نماید. به عبارتی با سوءاستفاده از مسائل مربوط به دین و مذهب و معجزاتی که توسط ائمه معصومین به اذن خداوند صورت می پذیرفته است، وارد مرحله ی دیگری می شود. او از ما انجام دادن کاری را میخواهد که ما پیش از آن به اندازه ی کافی برای انجامش قانع شده ایم. پس به سراغ تهدید می رود تا ضربه ی اصلی اش را وارد کند. قاعدتا ذهنیتی که ما نسبت به معصومین داریم، سراسر لطف و بخشش و رحمت است. اما نویسنده می خواهد به ما بگوید بابت پخش نکردن خبر چنین معجزه ای، به خشم آن شخصیت مقدس گرفتار خواهیم شد. این دقیقا نهایت هدف نویسنده ی آن نامه است و نویسنده سعی دارد با ترفند خاص خود، خواننده ی نامه را نسبت به اعتقاداتش بدبین کرده و از شخصیت های مقدسی که در ذهن دارد، شخصیت هایی انتقام جو و خشن بسازد. به هر حال این خرافه ی ترسناک و البته خطرناکی که به مرور در شکل سنتی رو به نابودی رفته و برچیده شده است، امروزه در لباسی جدید به نام تکنولوژی در شکل امروزی تری به سراغمان آمده است. در یک ایمیل یا به صورت یک پیامک، یا نوشته ای کوتاه در وایبر یا واتس اپ، رسالت دروغین اش را به انجام می رساند، با این تفاوت که دیگر احتیاجی نیست وقت زیادی گذاشته شود تا به دست دیگران برسد، با چند کلیک ساده و در عرض چند ثانیه می توان آن را با ده ها نفر دیگر به اشتراک گذاشت. علاوه بر این نوشته ها با محتوای مذهبی، دسته ی دیگری از پیغام ها هم که جنبه ی مذهبی ندارند و تنها در یک متن زیبا و رؤیایی نوشته می شوند، به نوعی سبب ترویج این خرافه ها شده اند تا موضوع «ارسال به چند نفر» را عادی جلوه دهند و به همان هدف اصلی نگارنده یعنی ضربه به عقاید چند صد ساله ی افراد، برسند. سوی دیگر این پیغام ها، پرداختن به دعا یا سوره هایی از قرآن مجید است. این رفتار و معذب کردن و تحت عمل قرار دادن افراد می تواند سبب شکل گیری ذهنیتی ناخوشایند نسبت به قرائت آن دعا یا سوره شوند.
عده ای دانسته یا ندانسته تلاش می کنند نشان دهند که پشت این گونه حرکت ها هیچ هدف و قصد خاصی نهفته نیست. اما با اندکی تعقل، تأمل و تحلیل منطقی و همچنین بررسی یکی دو مورد از این پیام ها و نتیجه گیری از آن ها، می توان به هدف اصلی نویسندگان این مطالب پی برد.
برای مثال در این پیغام: «اسم کسی که دوست داری را بیست و دو بار زمزمه کن راس ساعت 22:22:22 ثانیه ی امشب، هر آرزویی داشته باشی برآورده می شود، به شرط آن که این متن را برای 22 نفر بفرستی». و یا این پیام: «قبل از اینکه پیام رو باز کنی هر چیزی که آرزو داری رو از خدا بخواه، نامه را بخوان: بسم الله الرحمن الرحیم. و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته. اینک آرزوهایت برآورده شدند، البته به شرطی که این متن را برای ده نفر دیگر بفرستی. در این نامه نام خدا آمده پس اگر خطر کنی و نفرستی منتظر عواقبش باش». و پیامی دیگر: «تو رو به حضرت زهرا (س) قسم متن رو نخون اول یه آرزو کن …. حالا بخون: قشنگ ترین رؤیات در عرض چهار روز اتفاق میفته به شرطی که برای چهار نفر دیگه بفرستی، اگه نفرستی چهار تا اتفاق وحشتناک برات میفته» و … با عادی شدن مضمون «ارسال به دیگران برای برآورده شدن آرزو» مواجه می شویم. در یکی از این سه پیام، نام خداوند در میان آمده و به خاطر اسم اعظم خداوند بارها و بارها این پیام ها دست به دست می شود و در نهایت با پیام هایی نظیر پیام آخر روبرو می شویم که با ذکر نام یکی از معصومین، قصد ایجاد رعب و وحشت ذهنی در افراد را دارند و در صدد ضربه به عقاید آن ها بر می آیند و ناخودآگاه ما را دچار تزلزل و حتی بحران عقیدتی می کنند. این در حالی است که روزنامه ی تلاویو در چاپ سراسری خود با مطلبی تحت عنوان «چگونه اسلام را متزلزل کنیم؟» به منشا اصلی این پیام ها اقرار کرده است و از هنری لیونر به عنوان فقیه دینی اسرائیل نام می برد که با شبکه های اجتماعی نظیر واتس اپ همکاری های قابل توجهی دارند. چنان که سیل عظیمی از این قبیل پیام ها را به زبان های فارسی، عربی، ترکی و اردویی برای کاربران مسلمان ارسال می کنند و سعی در نابودی اعتقادات ایشان دارند.
ذکر این نکته ضروری است که ما می توانیم برای مقابله با این گونه پیغام ها، با نوشتن متنی کوتاه مبنی بر خرافه ای بودن آن، یا ابراز ناخرسندی از آن، فرستنده را نیز اقناع کنیم که این گونه پیام ها را نشر ندهد و به این ترتیب با روشی کوچک و ساده باعث شکل گیری موجی بزرگ برای مبارزه و مقابله با پیام های این چنینی باشیم.

این مطلب، در تابستان ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.

مطالب دیگر پروندۀ «خرافات»:

چشم‌ها را باید شست (چرایی و آسیب‌شناسی گرایش بیشتر بانوان به مباحث خرافی)
خرافاتی‌ترین سرزمین (خرافات در استان‌ها و شهرهای کشور)
پشت پردۀ قاب جادویی (بررسی خرافات و جادو در فیلم‌ها و کتب کشورهای غربی)
که آمد ز آتش برون شاه نو (خرافات در شعر و ادبیات زبان فارسی)
خرافه‌های بین‌المللی (خرافه های رایج در خارج از ایران)
رو در رویی (داستانی دربارۀ خرافات)
روح تو روح! (داستانی طنز دربارۀ خرافات)
بخشکی شانس! (شانس وجود خارجی دارد؟)
مخروفه! (شعر طنز دربارۀ خرافات)
خرافات چگونه رواج می‌یابند؟ (علل رواج خرافات و مصادیق آن)
سیزده، بیشتر از آنکه نحس باشد، مقدس است! (عدد سیزده؛ نحس یا سعد؟)
تو یک انسان خرافاتی هستی اگر به این چیزها اعتقاد داشته باشی! (اینفوگرافی)
فالت بگیرُم؟ (ملاقات با یک فالگیر)
از عاشورا تا امروز، اسب‌ها شرمگین‌اند (آیا نعل اسب نشانۀ خوشبختی است؟)
این بار، صبر نیامد (رابطۀ عطسه و صبر)
حلال زاده به … (دربارۀ حلال زادگی)