ماندانا بخشی | هر کدام از اعضای خانواده، گوشی موبایلی در دست گرفته و جوری به صفحۀ آن چشم دوخته‌اند، که گویی بزرگترین گنجینۀ دنیا در دستشان قرار دارد؛ گنجینه‌ای که هوش و حواسشان را ربوده و با وجود یکسان بودن مکان، هر کدام از آن‌ها را به دنیای متفاوتی پرتاب کرده است. هر از گاهی سرشان را از گوشی بلند کرده و با هم حرف می‌زنند، اما گویا آن‌چه در گوشی می‌گذرد، جذابیت دیگری دارد …
این روزها دیدن تصویری مشابه تصویر بالا یا شنیدن در مورد آن، برای هیچ‌یک از ما عجیب و دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. اگر زمانی استفادۀ بیش از حد از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مختلف، تنها مختص فرزندان خانواده‌ها بود و پدر و مادرها در این مورد، به فرزندان خود تذکر می‌دادند اما این روزها با در دسترس قرار گرفتن موبایل‌های هوشمند در بین همه و روی کار آمدن برنامه‌های ارتباطی موبایلی (که کارایی بسیار آسان‌تری نسبت به شبکه‌های اجتماعی پیشین دارند) خود پدر و مادرها و همسران نیز به صف مشتاقان و استفاده‌کنندگان این برنامه‌ها پیوسته‌اند و این موضوعی نیست که بشود به سادگی از کنار آن گذشت؛ چرا که رفتار پدر و مادر به عنوان پایه‌های اصلی نظام خانواده، قطعا تمام افراد خانواده را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.
گاهی هجوم ما به دنیای مجازی و استفاده از برنامه‌های موبایلی، بی آن که خودمان بدانیم جهت فرار از مسئولیت‌های دنیای واقعی و به تعویق انداختن انجام کارهایمان است. چرا که در دنیای مجازی دیگر مسئولیتی وجود ندارد. ما کارهای روزمره‌مان را خسته‌کننده می‌دانیم، اما از بالا و پایین کردن صفحه‌های گوشی‌هایمان خسته نمی‌شویم چرا که پر از مطالب جالب و مختصر است که ذهنمان را به چالش نمی‌کشانند و همین می‌شود که می‌بینیم ساعتی گذشته‌است و هنوز چشممان را از صفحۀ روبرو بر نداشته‌ایم. البته که بارها گفته‌اند و گفته‌ایم که ابزارهای ارتباطی مجازی – در صورت استفادۀ صحیح – منافع بسیاری دارند؛ آسان‌سازی ارتباطات و کاهش هزینه‌های مختلف زمانی، ایجاد بستری مناسب برای آگاهی از مسائل روز و دانستنی‌های مختلف، ایجاد فرصتی برای اظهار عقیده و تبادل نظر با همنوعان و … همه و همه از مزایای این ابزار ارتباطی‌اند، اما گویا لازم است یک بار دیگر به عبارت «در صورت استفادۀ صحیح» توجه نمود و آن را از نو تعریف کرد. برای بهره‌گیری از تمام این مزایا چقدر زمان لازم است؟ آیا اصولا طرح برنامه‌ریزی زمانی در مورد استفاده از تلفن‌های همراه در میان ما موضوعیت دارد؟ یا نه! شاید ما هم در زمرۀ کسانی هستیم که همه‌جا – سر کلاس درس، سر کار، هنگام صحبت با نزدیک‌ترین کسانمان و …- صفحۀ گوشی توی دستمان را بالا و پایین می‌کنیم؟ یا شاید هم فکر می‌کنیم اگر برای یک روز گوشی‌مان را خاموش کنیم، آسمان به زمین می‌آید!
اگر اینطور است باید به یاد بیاوریم که اختصاص وقت زیاد به ارتباطات دنیای مجازی و چک کردن دائم تلفن‌های همراه، نه تنها از کارایی ما در زندگی روزمره‌مان می‌کاهد، بلکه تاثیرات آشکار و پنهان فراوانی نیز بر روابط ما با نزدیکان و اعضای خانواده‌مان خواهد گذاشت. این مورد نه تنها از زمان ایجاد ارتباط مفید میان افراد خانواده و به خصوص همسران می‌کاهد، بلکه می‌تواند کیفیت روابط افراد را نیز دچار مشکلات جدی کند.
همانطور که می دانیم سوءظن و بدبینی همواره یکی از موارد قابل توجه در ایجاد اختلاف میان همسران بوده و نوع ارتباطات دنیای امروز نیز تا حد زیادی به آن دامن زده است. روانشناسان سوء ظن را به دو نوع کلی و بیمارگونه تقسیم می‌کنند و باید بدانیم آن نوع از سوءظن که روابط دنیای امروز به آن دامن زده، سوءظن نوع اول است، چرا که در صورت استفادۀ نادرست از برنامه‌های ارتباطی، حتی در صورت وجود اعتماد میان طرفین، به شکلی ناخودآگاه در ذهن هر کدام سوال‌هایی در مورد فعالیت‌های ارتباطی طرف مقابل و دلایل استفادۀ بیش از حد او از این برنامه‌ها شکل خواهد گرفت که با گذشت زمان می‌تواند منجر به بروز اختلافاتی در میان همسران گردد؛ اختلافاتی که حتی اگر خودش را به شکل مستقیم – و در قالب اعتراض به این موضوع – نشان ندهد، به شکل دیگری سر برآورده و منجر به ایجاد تنش می‌گردد، و این یعنی به وجود آمدن اختلاف از هیچ! چه بسا خانواده‌هایی که در صورت کنترل مناسب ارتباطات مجازی خود، می‌توانسته‌اند به هیچ یک از این اختلافات و سوء تفاهم ها دچار نشوند.
از سوی دیگر همسران هنگامی که در کنار نقش همسری، وظایف نقش‌های پدری و مادری را نیز عهده‌دار می‌شوند، باید بیش از پیش مراقب نحوۀ رفتار خود باشند؛ چرا که در این صورت آن‌ها به عنوان الگوهای رفتاری فرزندان خود، خواه ناخواه بر آن‌ها تاثیر فراوانی خواهند گذاشت. در صورت اتخاذ شیوۀ رفتاری مناسب، هر قدر هم که عوامل تاثیرگذار بیرونی پررنگ باشند، اما هیچ‌گاه نخواهند توانست تاثیر بیشتری نسبت به پدر و مادر بر روی فرزندان داشته باشند. و فرزندان با مشاهدۀ رفتار مناسب از سوی والدین خود، قطعا تمایل بیشتری به تکرار آن خواهند داشت.
بنابراین هنگامی که فرهنگ مصرف‌گرایی و راحت‌طلبی روز به روز جای بیشتری در میانمان باز می‌کند و ایجاد ارتباطات به آسانی آب خوردن شده‌است، بسیاری از ما ارتباطات واقعی را هم در دنیای مجازی جستجو کرده و اینطوری احساس راحتی بیشتری داریم، در چنین دنیایی لازم است که اعضای خانواده برای هم وقت بگذارند، با هم گفتگو کنند و حتی در این باره برنامه‌ریزی کنند. باید بدانیم که اولویت اصلی زندگی ما، افراد خانواده و نزدیکانمان هستند و هر رفتار ما می‌تواند بر آن‌ها نیز اثر بگذارد و کیفیت روابطمان را به چالش بکشد. پس لازم است که با داشتن برنامه ریزی مناسب، هم فرصت بیشتری برای روابط خانوادگیمان بگذاریم و هم جلوی ایجاد اختلافات بی‌اساس را بگیریم.
این مطلب در زمستان ۱۳۹۶ به سفارش موسسۀ مطبوعه تهیه و منتشر شد.
