موتور، چاره یا دردسر؟

مجتبی ناطقی: اگر در حال قدم زدن در پیاده رو بودید و ناگهان صدای مهیبی توجه تان را به پشت سر جلب کرد، اصلا تعجب نکنید، آرامش خود را حفظ کنید، از تغییر مسیر خودداری کرده و به راه رفتن ادامه دهید. چرا که این صدا تنها متعلق به موتورسیکلتی است که به منظور فرار از ترافیک و چراغ قرمز به پیاده رو پناه آورده است. بعید نیست که با گذشت زمان و تکرار این صحنه، شهرداری مجبور شود نام پیاده رو با به موتور رو و یا موتورسیکلت رو تغییر دهد که در این صورت حتما با تابلوی عبور عابر پیاده ممنوع هم برخورد خواهیم کرد و در آخر مجبور به پناه بردن به خیابان (سواره رو) خواهیم شد.
با این پدیده بیشتر در پیاده رو های بازار و محله های اطراف بازار شهر مواجه می شویم. موتور سیکلت، از ابزار کار ضروری بازاری هاست. از خرده فروش ها و زیر راه پله ای های بازار گرفته تا عمده فروش ها و حجره دارهای بزرگ، هریک به طور مستقیم و غیر مستقیم از موتورسیکلت استفاده می کنند. ترافیک سنگین و ازدحام جمعیت در شهرهای بزرگ چاره ای به جز استفاده از موتورسیکلت باقی نمی گذارد. در این برهه از زمان، استفاده از گاری و چرخ های بزرگ برای مسافت های طولانی تر جوابگوی تقاضای مردم و مغازه دارها نیست و همین مساله باعث دوچندان شدن ضرورت استفاده از موتورسیکلت شده است. موتورسیکلت از خصوصیات فیزیکی و عملکردی منحصر به فردی برخوردار است، این وسیله به دلیل سرعت، شتاب، قدرت، مصرف پایین و همچنین مانور بالایی که در مقایسه با ابعاد کوچکش دارد، باعث افزایش تقاضای جامعه شده است. موتورسیکلت تنها چاره ی این شلوغی است.
پیک های موتوری نیز، که هم به صورت شخصی و هم پیمانکاری فعالیت می کنند، سهم بزرگی از این جا به جایی ها دارند. از جا به جایی پول تا حمل و نقل کالا و گرفتن سفارش و غیره، همگی با استفاده از موتورسیکلت سرعت دو چندان پیدا کرده اند و به خوبی انجام می شوند؛ موتورسیکلت، اینترنت پرسرعت بازار است!
اما متاسفانه در تهران و سایر کلان شهرهای ایران شاهد استفاده ی نابجا از قابلیت های خوب این وسیله نقلیه هستیم. همین مزایای استفاده از موتورسیکلت موجب بوجود آمدن مصایب بزرگی است که در بسیاری موارد غیر قابل جبران اند، از آلودگی صوتی و آلودگی هوا گرفته تا حرکات خطرآفرینی که جان شهروندان را به مخاطره می اندازد. از جمله استفاده ی غیر اصولی جهت حمل بار و مسافر، و ایمنی پایین موتورسیکلت در سرعت های بالا و همچنین فراوانی تصادفاتی که منجر به جراحت یا مرگ می شوند.
آلودگی صوتی در شهر طاقت شهروندان را تاب کرده است. چه بسا بیمارستان ها، مدارس و دیگر اماکن عمومی نیز از این آلودگی مصون نمانده اند و تاثیرات منفی مستقیمی بر آسایش و آرامش بیماران در بیمارستان ها و همینطور آموزش دانش آموزان داشته است.
با وجود آلودگی های کمتری که موتورسیکلت ها در مقایسه با اتومبیل ها ایجاد می کنند، ازدیاد و همه گیر شدن استفاده از این وسیله نقلیه نکته ی قابل توجهی است. چرا که گسترش موتورسیکلت سواران در شهرهای بزرگ، آلودگی هوا را به میزان زیادی تشدید خواهد کرد. در حقیقت موتورسیکلت ها از متهمین درجه اول در ایجاد آلودگی های هوایی هستند؛ چرا که طبق آمار، شش تا هشت برابر خودروها آلاینده تولید می کنند.
چندی است که اداره راهنمایی و رانندگی کلان شهرها استفاده از کلاه ایمنی را ضروری اعلام کرده و جریمه های سنگینی را نیز برای متخلفین در نظر گرفته است. تاکنون این موضوع کمک بزرگی در جهت کاهش تلفات جانی در تصادفات موتورسیکلت ها انجام داده است. مراکز معاینه فنی نیز آماده ی خدمت رسانی به موتورسیکلت سواران هستند، اما به علت عدم سختگیری های لازم از طرف سازمان مسوول، مراکز مذکور تقریبا تعطیل هستند و موتورسواران توجه ویژه ای به این مسئله ندارند. اگرچه هر چند وقت یکبار موتورسیکلت های فاقد شماره پلاک به پارکینگ منتقل می شوند و با موتورسیکلت سواران متخلف نیز برخوردهای لازم صورت می گیرد.
با وجود اینکه طرح تولید موتورسیکلت های دو زمانه در حال متوقف شدن است و بنا به نظر مسوولان مربوطه طرح جایگزینی موتورسیکلت های برقی به جای موتورسیکلت های بنزینی در دستور کار قرار گرفته است، اما مسوولان باید این نکته را در نظر داشته باشند که بیشترین افرادی که از موتورسیکلت به عنوان وسیله ی نقلیه استفاده می کنند، قشر کم بضاعت جامعه هستند و در صورتی که موتورسیکلت های برقی از قیمت مناسبی برخوردار نباشند، این طرح با شکست جدی مواجه خواهد شد. اخیراً طرح جمع آوری موتورسیکلت های بنزینی و وارد کردن موتورسیکلت های برقی و شارژی در استان تهران به جای موتورسیکلت های بنزینی مورد بررسی قرار گرفته است؛ اما هنوز نتیجه ای قطعی برای تولید و توزیع این موتورسیکلت ها اعلام نشده است. وارد کردن چهل هزار موتورسیکلت شارژی مخصوص مرکز شهر تهران می تواند کمک بزرگی برای کاهش آلودگی های هوایی باشد. با ارائه ی وام های بدون بهره (به میزان 70 تا 80 درصد قیمت موتور) برای خرید موتورسیکلت های برقی، می تواند کمک ویژه ای برای اجرای مطلوب این طرح باشد.
در دوماهه ی اخیر، جزیره ی کیش عبور موتورسیکلت های بنزینی را در معابر عمومی ممنوع اعلام کرده است. علی رغم اینکه بسیاری از شهروندان از این موضوع ابراز ناراحتی کرده اند، اما این افراد می توانند با استفاده از موتورسیکلت های الکتریکی و برقی در جلوگیری از آلودگی هوا در این منطقه نقش به سزایی ایفا کنند؛ چرا که این موتورسیکلت ها هیچ گونه آلاینده ای وارد هوا نمی کنند. ضمن اینکه موتورسیکلت های برقی از سروصدا و آلودگی صوتی کمتری برخوردارند. حتی می توان گفت در مقایسه با موتورسیکلت های بنزینی کاملا بی صدا و از نظر تولید آلاینده، بی ضرر هستند.
محدودیت های ایجاد شده در تردد موتورسیکلت ها و ارائه ی کارت تردد در بعضی معابر تاثیر به سزایی در کاهش آلودگی صوتی به دنبال خواهد داشت و می تواند قدم مهمی در بهبود رفتارهای شهروندی و برقراری آرامش هر چه بیشتر در جامعه بردارد.

این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.