سیده زهره بلادی: کمتر از دو دهه قبل، توسط مرکز شماره گذاری راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی با توزیع پلاک های لیزری، انقلابی در شماره گذاری خودروهای کشور صورت گرفت. پلاک های لیزری جایگزین پلاک های قدیمی شدند. نسل قبلی پلاک خودروها تشکیل شده از نام شهر و عددی چهار رقمی بود که تعداد این ارقام در ادامه روند خودرو سازی و واردات خودرو به کشور افزایش یافت. با تکمیل شدن ظرفیت این شیوه شماره گذاری، ایده جدیدی در پلاک کردن خودروها شکل گرفت و آن اضافه کردن یک عدد دو رقمی در کنار نام شهرها بود.
پلاک های لیزری، پلاک های شکیل تر و جدیدتری بودند که اواخر دهه هفتاد همزمان با تولید پراید وارد ناوگان حمل و نقل کشوری شدند. اما زمان زیادی طول نکشید که معلوم شد پلاک های لیرزی جوابگوی گستردگی میزان ماشین های موجود در شهرها نیستند. از اینجا بود که مقوله پلاک های ملی به عنوان یک هویت مستقل و جدید در سیستم پلاک گذاری مطرح شد.
مهمترین تفاوت پلاک های ملی با همنوعان قبلی خود کد دو رقمی ای بود که نشانگر محل سکونت مالک خودرو دانسته می شد. این پلاک ها به نام خریدار خودرو صادر می شود و با تغییر وسیله نقلیه، پلاک افراد ثابت باقی می ماند. این نوع شماره گذاری از همان روزهای اول پیام آور نوعی توجه ویژه به اهمیت موضوع محل سکونت بود.
در کلان شهر تهران، پلاک ها بسته به منطقه سکونت صاحب پلاک شماره های 11 تا 33 را از آن خود کردند که در طی سال های اخیر این شماره گذاری به 99 و 21 هم رسیده است. پلاک خودرو های تهران 11 مخصوص مناطق شمالی شهر یعنی از مناطق یک تا پنج بود. شاید به دلیل این ویژگی است که این پلاک ها با قیمت مناسبی بین شهروندان تهرانی خرید و فروش می شوند. هرچه باشد زندگی کردن در مناطق شمالی شهر نشان از تمکن مالی دارد و شاید این دلیل کافی و مناسبی برای مبلغ بالای پانصد هزار تومانی این پلاک ها باشد که سال هاست نوع تازه ای از داد و ستد را به معاملات شهروندی اضافه کرده است.
علاوه بر تمایل به داشتن پلاک با نمره 11 یا 22 در شهر تهران این تب بصورت گسترده تر و جدی تری به شهرستان ها سرایت کرده است. ساکنین دیگر شهرهای کشورمان برای داشتن پلاک تهران، دست به دامن روش های جالب تر و حیرت انگیزتری شده اند.
در قوانین اینطور آمده است که پلاک ملی، با توجه به محل سکونت خریدار یا محل صدور شناسنامه او صادر می شود. اما از آن جایی که میانبرها همیشه در نوع خود کارساز خواهند بود راه های دیگری برای دستیابی به پلاک تهران کشف شده است! برای نمونه می توان به اجاره نامه های محضری سوری یا وکالت نامه های بدون تاریخ برای واگذاری مالکیت خودرو به یک واجد شرایط امین و ده ها راه حل دیگر اشاره کرد!
چرایی این ماجرا را باید در مفهوم عمیق و گسترده ای به نام «تهرانیزه شدن» جستجو کرد. استقبال از روش های دور زدن قانون برای احراز پلاک خودروی تهران و متحمل هزینه های شگفت آور شدن برای رسیدن به این هدف ریشه در تفاوت امکانات بین تهران و شهرستان ها دارد. این مسئله تنها نمونه کوچکی از تمام ناهنجاری هایی است که اختلاف امکانات میان تهران و شهرستان های دیگر به آن دامن می زند. تهران از زمان پایتخت شدن تا امروز نقطه تمرکز کشور از لحاظ علمی، سیاسی و فرهنگی بوده است. به همین دلیل می توان تهران را پرچمدار تغییر و تحول و مدرنیته در کشور دانست. اما تهران و تهرانی ها آیینه تمام نمای مردم کل کشور ایران نبوده و نخواهند بود. در این میان، متاسفانه عده زیادی از افراد هستند که شهرستانی بودن را نوعی عقب ماندگی می دانند. این افراد کمبودهایی که در ذهن برای محل سکونت خود متصور هستند را از طرق گوناگون جبران می کنند. در این میان می توان به نوع پوشش در میان افرادی که نوعی پیروی بی چون و چرا از موج مدرنیته دارند اشاره کرد. حال اگر به موضوع اشتیاق مردم شهرستان برای داشتن پلاک خودروی تهران برگردیم، می توانیم دیدگاه توجیهی گسترده تری داشته باشیم.
پلیس به دنبال اطلاع از آخرین محل سکونت مالکان خودروها از پلاک های شماره گذاری شده بر اساس منطقه و شهری که مالک در آن ساکن است اقدام به تعریف و توزیع پلاک ملی کرده است. با دانستن این نکته، میزان خطر آفرین بودن جابجایی و معاملات غیرقانونی پلاک خودروها مسجل تر خواهد بود.
در پی اقدامات غیر قانونی برای احراز پلاک هایی که با محل سکونت مالک مطابقت ندارد، مشکلات زیادی برای تشخیص هویت بزهکاران با خودروهایی که پلاک های نامرتبط دارند بوجود آمده است. این نکته که در شهرستان ها خودروها با دریافت هزینه بیشتری با پلاک تهران به فروش می رسند بستر مناسبی برای وقوع جرایم خواهد بود. این موضوع عمومیت نیز دارد. یعنی در تهران هم متقاضیانی هستند که حاضر به تعویض پلاک خود بوده و تمایل به دریافت پلاک های متفرقه ای دارند که مشخصه ای از نام و نشان اصلی آن ها نداشته باشد. در طی چنین معاملاتی اولین اقدام صورت گرفته تقلب است.
در این میان بازار برای افراد سودجویی که اقدام به فروش پلاک تهران می کنند گرم است. بسیاری از بنگاه های فروش خودرو در شهرستان ها به مشتریانی که قصد خرید خودروهای گران قیمت را دارند مشاوره های عجیبی مبنی بر اینکه این دست خودروها تنها با پلاک تهران به فروش می رسد می دهند. جالب است بدانیم پلاک تهران در این بازار قیمتی بالغ بر پانصد هزار تومان را به مبلغ خودرو اضافه می کند.
به هر حال در تفکر عامه، خودرو این روزها نه کالایی اساسی بلکه کالایی لوکس دانسته می شود که به تبع تجهیزات و مسائل مربوط به آن هم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شاید توجه به این نکات برای برخی افراد آنقدر ارزشمند باشد که برای داشتن زندگی لوکس تر آمادگی پذیرش هرگونه مخاطره دیگری را داشته باشند.
بهتر است از این دید نیز به موضوع نگاه کنیم که این نوع دور زدن قانون به هیچ عنوان خلاف محسوب نمی شود و مجازات خاصی ندارد اما دردسرهای زیادی را در پی خواهد داشت. برای نمونه فردی که متقاضی پلاک تهران است، باید وکالت نامه ای به فرد واجد شرایط دیگری بدهد و از طریق او به وصول پلاک تهران اقدام کند. این وکالت نامه بدون تاریخ بوده و اختیارات زیادی را به شخص دوم مبذول خواهد داشت. این نکات در موارد بسیاری باعث اختلاف و دعواهای قانونی شده است. از طرفی فردی که پلاک تهران دارد برای انجام کوچکترین امور مربوط به خودرو باید به دفاتر تهران مراجعه کند و این خود به افزایش سفرهای بدون توجیه منطقی بین شهری کمک شایانی می کند.
همواره گمان بر این است که قانون و دستگاه های زیربط در هر موضوعی بهترین و درست ترین راهکارها را از طریق اتاق فکرهای متعدد به جامعه ارائه کرده اند. در این میان مسئله پلاک گذاری خودروها با توجه به محل سکونت مسئله منطقی و سازمان یافته شده ای به نظر می رسد که ناگریز از مسایل حاشیه ای ایجاد شده توسط عده ای است که رفتاری موازی با قانون ندارند. هرچند که این قبیل تمایلات اجتماعی بدون شک از هنجارهای پنهانی جوامع بر می خیزد و آسایش فرد و جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد. اگر از زاویه دیگری به این موضوع نگاه کنیم شاید بتوانیم با پیگیری این رد پا به بسترهای عمیق و کمتر شناخته شده ای از نوعی مشکل ریشه ای در میان افرادی که تمایل به چنین اقداماتی دارند برسیم. افرادی که عموما بر اطرافیان خود تاثیر گذارند اما خود متحمل آسیب هایی جدی از طریق احساس ناخوشایند به شرایطشان هستند و چنین راهکارهایی را برای جبران این آسیب ها مناسب می دانند.
با اینهمه، در این زمینه به نظر می رسد نه شماره خودروها و تقسیم بندی منطقه ای و شهری، که موضوعی تحت عنوان فرهنگ رانندگی نشانگر شخصیت و شان افراد باشد. در هر کجای جهان، فارغ از شماره پلاک و حتی نوع خودرو، این رفتار درست در هنگام رانندگی است که مشخص کننده مفاهیم ارزشمند و یا ضعیف مانده در یک فرد است. امید که این نوشتار آینه ای باشد برای به تصویر کشیدن حقیقت پنهان مانده در پس تصویر اجتماعی ناخوشایندی که در زمینه پلاک کردن خودرو ها دیده می شود.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
