ماندانا بخشی: کافی است یک روز صبح حوالی ساعت شش، در جایی مثل متروی کرج حاضر شوید. آن وقت انبوه آدم های خواب آلود ِ کیف به دست با لباس های رسمی را می بینید که خمیازه کشان برای رسیدن به قطاری می دوند که مقصدش مشخص است؛ تهران. سوار قطار می شوند تا مثلا دو ساعت بعد در اداره ای کارتشان را بزنند یا از کلاس های صبح دانشگاه جا نمانند.
کمی بعد که سوار قطار شده ای و قطار در حال ِگذر از کنار اتوبان است، انبوه ماشین ها را می بینی که توی اتوبان، از کرج به سوی تهران در حال حرکت اند و از درون قطار، شبیه ماشین های کوچک ِکوکی ای به نظر می رسند که پشت سر هم ردیف شده باشند. لازم به یادآوری نیست که طبق ِمعمول ِهر صبح ِدیگری، توی اتوبان ترافیک شده و ماشین ها به آرامی جلو می روند.
و البته حدسش سخت نیست که درست در همین ساعت ها، یک عده آدم دیگر، از آن سوی تهران – درست همان جایی که آدم های این قطار به سویش روانه اند – حرکت کرده و به سمت کرج می آیند.
شاید تعدادشان به زیادی ِ آدم های دسته ی اول نباشد (می دانیم که دانشگاه ها، ادارات و …. در تهران چند برابر کرج اند) اما به هر حال، کم و قابل چشم پوشی هم نیستند.
حالا به شهرهای ِ دیگر دور و نزدیک فکر کنید. حتی به کشورهای دیگر فکر کنید. این موقعیت، هر روز هزاران جای دیگر هم تکرار می شود و هر روز، میلیون ها آدم با پشت سر گذاشتن ِمسافتی طولانی، خود را به محل کار و تحصیلشان می رسانند و در پایان روز، با پیمودن دوباره ی همان مسافت طولانی، به خانه هایشان باز می گردند.
شکی در این نیست که این وضعیت – در صورت عدم وجود ساختارهای مناسب و سیستم بسیار پیشرفته ی حمل و نقل – می تواند منجر به بروز ترافیک و شلوغی و معضلات مشابه شده و از نظر شخصی نیز، به فرسودگی و خستگی افراد بیانجامد.
برای حل این موضوع راهکارهای مختلفی پیشنهاد می شود؛ عده ای می گویند که هر کس باید حتی الامکان در شهر خود بماند. در شهر خود تحصیل کند. در شهر خود کار کند و …. . که این راهکار بیشتر به پاک کردن صورت مسئله شبیه است. زیرا موقعیت های تحصیلی و شغلی در شهرهای مختلف یکسان نبوده و اکثرا در شهرهای بزرگ، شرایط بهتری برای کار و تحصیل وجود دارد. در چنین شرایطی، طبیعی است که افراد بخواهند به موقعیت های بهتر، نزدیک تر شوند. به علاوه در بسیاری از موارد، تعدادی از مشاغل یا رشته های تحصیلی تنها در شهرهای خاصی متمرکز شده اند و برای افراد علاقه مند به آنها، چاره ای جز به جان خریدن ِسختی ِمهاجرت روزانه باقی نمی ماند. همچنین، در جامعه ای مثل جامعه ی ایران که معضلی به نام بیکاری وجود دارد، افراد حق ِانتخاب وسیعی در انتخاب کار خود و محل آن نداشته و اگر کار مناسبی بیابند، برای حفظ آن، چاره ای جز تن دادن به شرایط موجود – از جمله پیمودن مسیر طولانی روزانه – ندارند.
راهکار دیگر، تلاش برای پراکنده سازی ِیکسان ِامکانات شغلی و تحصیلی در شهرهای مختلف است. این اساسی ترین روش حل ماجراست، اما سال ها زمان می برد و بستگی به موقعیت و ساختارهای شهرهای مختلف دارد و حتی پیشرفته ترین کشورهای دنیا هم نتوانسته اند چنین طرحی را کاملا عملی سازند. این، راهکاری است که باید مد نظر قرار داد و به سویش حرکت کرد، اما تا رسیدن به آن چه باید کرد؟ از راهکارهای دیگر، می توان برای مثال به انتقال ِ محل زندگی و یا سکونت در خوابگاه ها اشاره کرد که این مورد نیز با توجه به شرایط زندگی افراد مختلف، تنها برای عده ی محدودی امکان پذیر است.
راهکارهای کلی فراوان اند، اما زمان و هزینه ی بسیاری را می طلبند و باید در کنار برنامه ریزی برای آنها، به راهکارهای دیگری که در حال حاضر قابل انجام اند، پرداخت. حالا که قطارها و ماشین ها هر صبح، آدم های خواب آلود و هر شب، آدم های خسته را جابجا می کنند، دست کم باید کاری کرد که این جابجایی ها سریع تر، منظم تر، راحت تر و کم خطر تر صورت پذیرد.
با توسعه ی سیستم حمل و نقل عمومی و ارتقای امکانات، سرعت و تعداد وسایل نقلیه ای چون قطارهای مترو و اتوبوس ها و … نه تنها در وقت و هزینه ی افراد صرفه جویی می شود، بلکه افراد بیشتری نیز تمایل به استفاده از این وسایل پیدا کرده و در نتیجه، ترافیک اتوبان ها و خیابان ها – به خصوص در ساعات اوج رفت و آمد – می تواند تا حد زیادی کاهش یابد. به علاوه، این موضوع می تواند بر میزان اشتغال تاثیر بگذارد زیرا در دنیای مدرن امروزی، تحصیل و یا اشتغال در فواصل دور از محل سکونت افراد، امری اجتناب ناپذیر است و اگر امکانات رفت و آمدی برای افراد مهیا باشد، افراد مناسب می توانند در رشته های مرتبط به خود مشغول فعالیت شوند بی آن که بُعد فاصله، آنان را از این امر بازدارد. زیرا در مواردی این فاصله به قدری زیاد، و امکانات حمل و نقل به قدری نا به سامان است که افراد به کلی از پذیرفتن شغل یا رشته ی مورد نظر منصرف می شوند.
اما تاثیراتی که توسعه ی سیستم حمل و نقل بر روی وضعیت اشتغال می گذارد، تنها به همین محدود نمی شود. موضوع مورد توجه دیگر، فرصت های شغلی ایجاد شده در خود این بخش و زیرمجموعه های مختلف آن است. برای مثال با گسترش حمل و نقل جاده ای، علاوه بر افرادی که به عنوان راننده مشغول به کار می شوند، در شرکت های تاکسیرانی و اتوبوسرانی نیز افراد متعددی در قسمتهای اداری و … روی کار می آیند که حضورشان به ارائه ی خدمات بهتر و منظم تر هم منجر می شود.
این اتفاق در بخش های دیگر حمل و نقل نیز رخ می دهد؛ هواپیماها و قطارها از جمله وسایل نقلیه ای هستند که برای کارایی بهتر آن ها، افراد متعددی باید دست به دست هم بدهند. افرادی که کنترل این وسایل را در دست دارند (مثل خلبان و کمک خلبان)، پرسنل سفرها (مهمانداران)، افرادی که در فرودگاه ها و راه آهن کار می کنند، و افراد شاغل در ادارات مربوطه.
بدیهی است که هر چه امکانات حمل و نقل گسترش یابد – با توسعه ی راه ها و افزایش سفرها – به افراد بیشتری برای سازماندهی این امور نیاز است و این گونه با ایجاد فرصت های مناسب شغلی، افزایش اشتغال قابل توجهی خواهیم داشت.
بنابراین، فراهم نمودن امکانات مناسب حمل و نقل، نه تنها بسیاری از مشکلات ناشی از مهاجرت ِروزانه ی افراد (که جزئی جدایی ناپذیر از زندگی امروزی است) را کاهش می دهد، بلکه می تواند در بخش های دیگر نیز تاثیرات مناسبی بر جای بگذارد و با ایجاد فرصت های شغلی، به افزایش اشتغال نیز بیانجامد.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
