الهه ملاحسینی: نیاز جابه‌جایی انسان و کالا از یک نقطه به نقطه دیگر موجب به‌وجود آمدن واژه‌ای جدید به نام حمل و نقل در گذشته‌های بسیار دور شد. در مورد انسان، جابه‌جایی به‌طور عمده به‌دلیل نیازهای تجاری، اجتماعی، تفریحی یا فرهنگی انجام می‌گیرد و در ارتباط با کالا، علت اصلی جابه‌جایی، عدم انطباق مکانی محل تولید و مصرف کالا بر یکدیگر است.
ایران بالاترین آمار تصادفات و همچنین رتبه دوم آمار مرگ و میر در دنیا را داراست. پس از ناایمنی خودروها، عدم کیفیت راه های کشور مسئله ای غیر قابل انکار برای ایجاد حوادث رانندگی است. از همان ابتدا جاده ها بر اساس اصول مهندسی و راه سازی ساخته نشده اند و عمر مفید زیادی ندارند. در مقابل پرداخت یارانه و حمایت بی دریغ دولت از صنایع خودروساز، کمبود بودجه وزارت راه و شهرسازی برای ساخت جاده و راه های با کیفیت و استاندارد، به چشم می خورد.
90 درصد جابه جایی‌ها زمینی است؛ در حالی كه این آمار، حیاتی بودن شبکه راهی کشور را گوشزد می‌کند، عمر جاده‌های کشور به کمتر از یک سال رسیده است و اكثر کارشناسان، متهم ردیف اول عدم کیفیت جاده‌های کشور را قیر می‌دانند. استفاده از قیر ایرانی در کشورهایی مانند سریلانکا و تانزانیا ممنوع شده است و در بازار جهانی خریدار ندارد و قیر بشکه‌ای ایران را ارزان‌تر از قیر فله‌ای می‌خرند.
در حال حاضر وسعت شبکه جاده ای کشور بیش از 200 هزار کیلومتر است که وزارت راه و شهرسازی برای این وسعت نرخ 200 هزار میلیارد تومان را ارزش گذاری کرده است که سالانه چیزی حدود 5 هزار میلیارد تومان نیز هزینه نگهداری این شبکه راهی می‌شود. در حالی که دولت از عهده این هزینه‌ها حتی برای نگهداری آن ها هم بر نمی‌آید، ورود قیر تقلبی به بازار و استفاده از آن در پروژه‌های راهسازی در غیبت نظارت سازمان استاندارد و وزارت راه و شهرسازی، هزینه‌ها را تا چند برابر افزایش داده است.
شرکت های سازنده خودرو در کشور که سیاست کلی تولیدات آن ها به این شعارِ «ایرانی لایق بهترین هاست» معطوف است، در پیشبرد اهداف بلند مدت خود یعنی رسیدن به سطحی که بتواند کمترین مورد یعنی ایمنی جان سرنشینان را تامین کند، پیشرفتی نداشته و با یک نگاه ساده به سطح کیفی محصولات آنها، می توان از شکست در تولید و مدیریت شان سخن گفت. شکست مدیریتی در مورد خودروسازان مملکت ما به آن معنا که ورشکستگی به بار آورد، هیچ وقت تحقق پیدا نمی کند؛ زیرا پرداخت یارانه های بی حساب و کتاب و همچنین سود بالای خودروسازان ایرانی با داشتن سوخت و انرژی ارزان و در دسترس، و همچنین نیروی انسانی ارزان به این گونه است که هرچه کاهش قیمت داشته باشد، باز هم مشکلی برایشان پیش نخواهد آمد. در این صورت اگر خرید خودروهای خارجی با قیمت واقعی آزاد بود، صنعت بی کیفیت خودرو ایران نابود می شد و اگر یارانه به خودرو سازان وطنی داده نمی شد هم اکنون چنین شرکت های خودرو سازی وجود خارجی نداشت.
مسئله ایمنی و سلامت مردم موضوعی نیست که به خاطر مسائل اقتصادی و درآمد های زودگذر که عده ای بخواهند به آن برسند، به خطر بیفتد. تا کی مردم ایران باید تاوان پیکان، نیسان و حال نیز پراید، که کمترین استاندارد ایمنی و زیست محیطی را ندارند، بپردازند. طبق آمار، تصادفات رانندگی در ایران دو برابر آمار جهانی است. همان گونه که تعداد کشته شدگان زلزله ژاپن از تعداد فوتی های تصادفات رانندگی ایران کمتر است؛ پس از حادثه زلزله همه جهانیان به کمک زلزله زدگان شتافتند و تمام توجه جهان به کمک به آن ها معطوف شد. حال این سوال پیش می آید که آیا کشته شدگان و آسیب دیدگان در تصادفات رانندگی ایران نیاز به توجه ملی و کارشناسی ندارند؟
رفتارهای انسانی و فقر فرهنگ رانندگی که عوامل اصلی در بروز حوادث و تصادفات در جاده های کشور هستند، نیاز به آموزش و توجه بیشتری دارند. حیف است نیروهای جوان جامعه (زیر30سال) که نشاط و پویایی جامعه به آن ها متکی است، اکثریت جان باختگان و مجروحان تصادفات رانندگی را تشکیل دهند.
تا چند سال پیش حضور خودروهای از رده خارج اروپایی در خیابان ها توجه همگان را برمی انگیخت؛ ولی امروزه تولید سالانه یك میلیون خودرو متنوع داخلی و ورود انواع خودروهای خارجی روز دنیا موجب شده كه خیابان ها به كلكسیون انواع و اقسام خودرو تبدیل شود. البته در این میان یك نوع نگرانی در حال شكل گرفتن است و آن اینكه آیا خیابان ها و جاده های كشور ظرفیت پذیرش این تعداد خودرو را دارند؟ تعداد خودروها هر ۱۰ سال دو برابر می شود، در حالی كه طول راه های كشور هر ۸۰ سال به دو برابر افزایش می یابد. تولید خودرو در ایران متناسب با ظرفیت راه ها نیست؛ صنعت خودرو در چنبره راهبندان و ترافیک جاده ها است.
یکی از مهمترین مشکلاتی که مردم کلانشهرها و شهرستان‌های بزرگ و پرجمعیت با آن روبه‌رو هستند، مربوط به معضل ترافیک است. در سال‌های اخیر با رشد و توسعه زندگی شهری، تعداد بیشتری از مردم و خانواده‌ها اقدام به خرید و تهیه خودروی شخصی کرده‌اند. بهره‌مندی از امکانات رفاهی و داشتن خودروی شخصی حق شهروندان است و اقشار مختلف مردم ایران نیز توانایی خرید خودروی شخصی را دارند. نکته‌ای که در این حوزه مغفول مانده است، فرهنگ استفاده از خودرو و همچنین ظرفیت‌های موجود است. به عنوان نمونه بسیاری از معابر و خیابان‌ها و حتی جاده‌ها و آزادراه‌های ما برای این حجم از خودرو طراحی نشده است و به همین دلیل با معضل ترافیک در خیابان‌ها مواجه می‌شویم.
بنابراین باید با فرهنگ‌سازی مناسب، استفاده صحیح از خودروی شخصی را به شهروندان آموزش داد و از سوی دیگر با افزایش کمی و کیفی خدمات حمل و نقل و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، مردم را به سمت استفاده از این وسائل تشویق کرد. همچنین باید زیرساخت‌های قابل اهمیتی را فراهم سازیم؛ چرا که خیابان‌ها و معابر ظرفیت محدودی برای پذیرش خودروی جدید دارا هستند. ضمن اینکه در کلانشهرها از نظر بهره‌مندی از برخی زیرساخت‌های لازم مانند پارکینگ‌های عمومی، با کمبودهایی روبه‌رو هستیم که همین امر نیز بر افزایش ترافیک در خیابان‌ها و معابر اصلی تاثیر منفی گذاشته است.
با توجه به کمبودها و مشکلاتی که مردم در حوزه حمل و نقل با آن روبه‌رو هستند، از شهروندان می خواهیم تا بیش از گذشته از ناوگان حمل و نقل عمومی به ویژه در زمان تردد در معابر و خیابان‌های مرکزی شهر استفاده کنند.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
