ماندانا بخشی: دنیای امروز، دنیای ارتباطات است و رسانه ها، از قدرتمندترین ابزارهای ارتباطی هستند. امروزه تاثیر رسانه ها در انتقال اطلاعات مختلف، تحلیل آن ها، و حتی شکل دهی به برداشت های شخصی مخاطب از اطلاعات دریافتی و … بر کسی پوشیده نیست.
درتعریف رسانه چنین آمده است؛ “رسانه وسیله ای است برای نقل و انتقال اطلاعات، ایده ها و افکار ِ افراد یا جامعه”. به عبارت دیگر، رسانه ها افراد، ابزار یا موقعیت هایی هستند که به وسیله ی آن ها پیام ارائه می شود. رسانه، یک واسطه ی عملی در فرایند برقراری ارتباط است و نقطه ی برخورد پیام دهنده و پیام گیرنده. رسانه ها انواع گوناگونی دارند و از منظرهای مختلفی می توان به دسته بندی آن ها – به گروه های مختلف – پرداخت. یکی از رایج ترین دسته بندی ها برای رسانه ها، دسته بندی زیر است که انواع رسانه را بر شش نوع می داند؛
1- رسانه های نوشتاری مانند کتاب و مطبوعات
2- رسانه های شنیداری مانند رادیو
3- رسانه های دیداری مانند سینما، تلویزیون، اینترنت
4- رسانه های ابزاری مانند اعلامیه، بروشور، سخنرانی، همایش
5- رسانه های نهادی مانند روابط عمومی ها
6- رسانه های فرانهادی مانند خبرگزاری ها و شبکه های ماهواره ای
در جامعه ی امروز، رسانه های مشهور و پر کاربرد – همانطور که نامشان در بالا نیز آمده است – عبارت اند از مطبوعات (روزنامه ها و مجلات)، رادیو، تلویزیون، سینما، شبکه های ماهواره ای و اینترنت. در این میان کاربرد رسانه ی اینترنت را باید از هر رسانه ای که تا به حال وجود داشته است، جدا نمود. اینترنت – به عنوان فراگیرترین رسانه ی حال حاضر جهان -، علاوه بر آن که بسیاری از امکانات رسانه های دیگر را در خود دارد، همواره در حال پیشرفت و گسترش بوده است. این رسانه، خود دارای دسته بندی ها و زیرمجموعه های مختلفی است که از انواع خبرگزاری ها و سایت های مختلف و شبکه های اجتماعی با مخاطبان میلیونی تا انواع برنامه های ارتباطی (که امروزه پا در جای شبکه های مخابراتی پیشین گذاشته اند) را در بر می گیرد. یکی از زیرمجموعه های این رسانه، اینترنت 3جی (نسل سوم تکنولوژی ارتباطی سیار) است که قابلیت های فراوانی را در اختیار کاربران قرار می دهد. 3جی شبکه ای سلولی است که علاوه بر تماس های تلفنی و صوتی و در دسترس قرار دادن اینترنت پر سرعت واقعی، امکان تبادل چند رسانه ای و بسیاری موارد دیگر را هم برای کاربران فراهم می سازد. این فناوری با وجود نوظهور بودن به سرعت در حال گسترش در مناطق مختلف جهان – از جمله کشورمان ایران – است.
در این گزارش، به تبیین جایگاه این رسانه ی نوظهور در میان سایر رسانه ها می پردازیم. برای رسیدن به این هدف، ابتدا به بررسی اجمالی قابلیت ها و کارکردهای چند رسانه ی مشهور و فراگیر پرداخته، و سپس با بر شمردن کارکردهای اینترنت 3جی، جایگاه این رسانه را در میان سایر رسانه ها مشخص می نماییم.
مطبوعات
از اولین رسانه های ایجاد شده، انواع مکتوب آن ها هستند. مطبوعات (روزنامه ها و مجلات) در ابتدا به صورت دستنویس و در تعداد محدود ارائه می شده اند، اما پس از اختراع چاپ، روز به روز گسترش بیشتری یافته و در یک دوره ی طولانی (پیش از ورود رسانه های دیداری و شنیداری و … ) یکه تاز عرصه ی رسانه به شمار می رفته اند. مطبوعات هنوز هم جایگاه خود را در میان رسانه های مختلف حفظ کرده اند و با وجود انواع سایت های اینترنتی و خبرگزاری ها و … هنوز هم بسیار اند افرادی که ترجیح می دهند از این طریق، به پیگیری اطلاعات مختلف بپردازند. روزنامه، رسانه ای است که به صورت روزانه جدیدترین اطلاعات – عموما خبری – را در اختیار اقشار مختلف جامعه می گذارد و تفاوت آن با مجله در این است که مجله، با تعداد صفحاتی بیشتر نه به شکل روزانه بلکه در بازه های مختلف هفتگی، ماهانه، فصلی و … منتشر می شود. مجلات تنها به انتقال اخبار نمی پردازند و برحسب موضوع، هدفی مشخص و از پیش تعیین شده دارند.
مطبوعات با وجود کارکردهای فراوانشان، اما در دنیای امروز که انتقال اطلاعات نه به ساعت که به لحظه وابسته است و اخبار و اطلاعات جدید دائما در حال تولید هستند، از رسانه های مشابه الکترونیکی خود عقب مانده اند. از طرف دیگر، به دلیل یک سویه بودن ارتباط ایجاد شده، امکان تعامل لحظه ای میان رسانه و مخاطب شکل نمی گیرد (به این معنا که روزنامه یا مجله ی مورد نظر همواره فرستنده ی پیام و مخاطبان همواره دریافت کننده اند، و حتی در مواردی که این رابطه به هم می خورد، باز هم ارتباطی پویا و آنی شکل نمی گیرد). به همین دلیل امروزه برای مخاطبان خود – به خصوص جوانان – جذابیت کمتری دارند.
رادیو
این رسانه ی شنیداری، با استفاده از امواج به انتقال اطلاعات می پردازد. رادیو رسانه ای است که همواره – حتی بدون داشتن برق – می توان به آن دسترسی داشت و این از مزایای آن است. اما به دلیل محدودیت های فراوانی که دارد (از جمله عدم وجود تصویر، تنوع و تعداد کمتر شبکه ها در مقایسه با سایر رسانه ها و … )، تنها مورد علاقه ی افراد خاصی است و برای اکثریت مخاطبان – که می خواهند به سادگی و سرعت به اطلاعات مورد نظر خود دست یابند – گزینه ی مناسبی به حساب نمی آید.
سینما و تلویزیون
سینما و تلویزیون، دو رسانه ی مهم و پر مخاطب شنیداری اند. سینما بیش از آن که کارکرد تبادل اطلاعات داشته باشد،– به عنوان یکی از مهم ترین مدیوم های عرصه ی هنر – رسانه ای قصه گوست و همین، دلیل اصلی محبوبیت آن در طی سال های متمادی است. هر چند در حال حاضر سبک های مختلف سینمایی وجود دارند و در برخی از آن ها (مانند انواعی از سینمای مستند)، انتقال اطلاعات مستقیم نیز صورت می گیرد، اما در بیشتر موارد در سینما انتقال اطلاعات نه به صورت مستقیم، که به شکل غیر مستقیم – از طریق پیامی که کارگردان در فیلم و در میان رویدادها و قصه گنجانده – صورت می گیرد و این خود مخاطب است، که باید آن را دریابد و البته می تواند برداشت شخصی خودش را داشته باشد.
تلویزیون اما رسانه ای گسترده تر است که مردم همه روزه از آن استفاده می کنند. تلویزیون، مجموعه ای از انواع شبکه های مختلف هنری، اجتماعی، خبری و … است که هر کس – در هر زمان – به فراخور نیاز و سلیقه ی خود می تواند یکی از آن ها را انتخاب کرده و دنبال نماید. این رسانه در حال حاضر، یکی از مهم ترین منابع اطلاعاتی افراد در جوامع مختلف است که با استفاده از آن، هم انتقال مستقیم اطلاعات (شبکه های خبری و تحلیلی و … ) را داریم و هم می توانیم به پخش فیلم و آموزش و … بپردازیم. و شاید عمده ترین عیب آن، همانی باشد که پیش از این نیز به آن اشاره شد؛ عدم ایجاد ارتباط دو سویه و فعال.
اینترنت
اینترنت به عنوان رسانه ای نوظهور (در قیاس با سایر رسانه ها)، چنان با سرعت گوی رقابت را از سایر رسانه ها ربود و در سرتاسر جهان گسترش یافت، که حالا دیگر حتی تصور دنیای بدون اینترنت هم سخت به نظر می رسد.
این رسانه ی چند وجهی قابلیت های فراوانی دارد، اما از جمله ی مهم ترین مواردی که آن را از سایر رسانه ها جدا می سازد، در درجه ی اول امکان ایجاد ارتباط دو سویه است. کاربران اینترنت همواره و در هر لحظه در حال تبادل اطلاعات اند و این خود ِ افراد اند که رسانه را شکل می دهند. مورد دیگر آن است که کاربر، دقیقا می تواند به انتخاب آنچه که می خواهد بپردازد. (برای مثال، شبکه های تلویزیونی نیز اگرچه گسترده اند و می توان بر حسب سلیقه و نیاز در میانشان به انتخاب دست زد، اما اگر کاربر در زمان خاصی نیاز به اطلاعات مشخصی داشته باشد، معلوم نیست که بتواند آن را همان موقع روی یکی از شبکه ها بیابد.) به همین دلایل است که این روزها، اینترنت در سراسر جهان تبدیل به انتخاب اول افراد در پیگیری اطلاعات مختلف شده است. اینترنت نه تنها امکان انتقال اطلاعات در زمینه های مختلف را فراهم می کند و از این طریق می تواند جایگزین رسانه های مختلف شود، بلکه با ایجاد قابلیت تماس و ارتباط میان افراد، حتی می تواند نقش شبکه های مخابراتی را نیز ایفا کند. امروزه، رسانه ای که به خوبی هردوی این قابلیت ها را در بالاترین سطح، به مخاطبان عرضه می دارد، اینترنت 3جی است. همان طور که گفته شد، اینترنت 3جی یا نسل سوم شبکه تلفن همراه، یک فناوری ارتباطی سیار است که در کنار ارائه ی خدماتی همچون پیام کوتاه و پیام صوتی و اینترنت پر سرعت، امکان استفاده از طیف وسیع تری از خدمات از جمله تلویزیون موبایل، انواع محتوای دیجیتال و … را نیز فراهم می سازد. تنها با داشتن یک گوشی موبایل هوشمند و یک سیمکارت 3جی، می توان به خوبی از همه ی این امکانات بهره برد. برای تعیین جایگاه رسانه ای اینترنت 3جی، باید به میزان استفاده ی کاربران از آن، و همچنین میزان رضایت آن ها (هر دو در قیاس با سایر رسانه ها) توجه داشت. در این میان توجه به این نکته نیز ضروری است که اگرچه استفاده از اینترنت 3جی به سرعت در حال گسترش است، اما به دلیل نوظهور بودن آن، هنوز هم تعداد کاربرانی که از آن بهره می برند در مقایسه با سایر رسانه ها بسیار کمتر است؛ از جمله در کشورمان ایران در حال حاضر تعداد کمی از افراد از این فناوری استفاده می کنند که البته این تعداد، به زودی – با روی کار آمدن دو اپراتور جدید و خروج از حالت انحصاری – افزایش قابل توجهی خواهد یافت.
بنابراین عامل رضایت و محبوبیت را تنها در کشورهایی می توان بررسی نمود که این فناوری در آن ها به طور کامل گسترش یافته است، اما حتی بدون در نظر گرفتن این موارد و تنها با بر شمردن خدماتی که هر رسانه ارائه می نماید نیز، تعیین جایگاه امکان پذیر است. قابلیت های مختلف این فناوری (که می توان گفت اکثر امکانات رسانه های دیگر که بیش از این برشمردیم، را یکجا در خود دارد)، دسترسی همیشگی، استفاده ی آسان، حمل راحت و … باعث رضایت کاربران از این رسانه شده و به پیش بینی کارشناسان حوزه ی رسانه، با گسترش بیشتر در نقاط مختلف جهان بی تردید تبدیل به انتخاب اول کاربران ِمختلف ِرسانه ها خواهد شد. این رضایت به حدی است که حتی می توان گفت کاربران را برای استفاده از اینترنت 3جی شرطی می نماید، زیرا کاربر هر بار که به سراغ گوشی اش می رود، به سادگی و سرعت به اطلاعات مختلف دست می یابد و چون نیازهای خود را برآورده می بیند، هر بار به استفاده ی بیشتر از آن ترغیب می شود (تا آنجا که صحنه ی انسان هایی که همواره و در هر فرصتی که به دست می آورند، سرشان توی گوشی شان خم می شود، صحنه ای از همیشه آشناتر خواهد بود).
با یادآوری آنچه درباره ی اینترنت 3جی و سایر رسانه ها بر شمردیم، به سادگی قابل پیش بینی است که این فناوری به زودی به طور کامل در میان افراد نفوذ کرده و جایگاه مهم رسانه ها را به خود اختصاص خواهد داد. دسترسی آسان، مناسب و با سرعت بالا به اطلاعات مختلف و تبادل آن ها، فرصت بسیار ارزشمندی است که نمی شود از کنار آن عبور کرد، اما چه خوب است که در کنار گسترش این فناوری، فرهنگ مناسب استفاده از آن نیز رواج یابد تا بدین طریق، با تاثیر گذاری مفید و مناسب، احتمال هر گونه آسیب از بین برود.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
