شمشیر دولبه‌ای به نام فناوری!

ماندانا بخشی: این روزها استفاده از تلفن همراه به قدری در جوامع مختلف گسترش یافته است که شاید حتی تصور آن که تا همین چند سال پیش چنین وسیله ای وجود نداشته است، برای ما سخت باشد. مردم در ابتدا از تلفن همراه تنها برای تماس های ضروری استفاده می کردند. در آن زمان، این وسیله به معنای واقعی، یک تلفن ِ همراه بود و در جایی که دسترسی به تلفن ثابت نبود و نیاز به ایجاد تماسی ضروری بود، مورد استفاده قرار می گرفت و البته جز این مورد، امکانات و قابلیت دیگری هم نداشت. در آن زمان، افراد بسیار کمی تلفن همراه داشتند و حتی بعضاً، این افراد هنگام صحبت با تلفن همراهشان با نگاه های تعجب آمیز دیگران روبرو می شدند. اما مانند هر فناوری دیگری، تلفن های همراه نیز به تدریج به امکانات بیشتری تجهیز شده و همزمان، گسترش بیشتری نیز یافتند. کم کم پیامک نوشتاری، پیامک صوتی، امکان عکسبرداری و فیلمبرداری و موارد فراوان ِدیگری به قابلیت های این تلفن های همراه اضافه شدند. اما آن چه تحولی اساسی در کاربرد این وسیله ایجاد کرد و افراد را بیش از هر زمان دیگری به تلفن همراهشان وابسته نمود، امکان استفاده از اینترنت پر سرعت در این دستگاه ها – که حالا تبدیل به گوشی های هوشمند شده بودند – بود. این قابلیت به طور مداوم تکمیل شد و توسعه یافت تا به اینترنت 3جی (نسل سوم شبکه ی تلفن همراه) رسید. اینترنت 3جی، روشی برای انتقال اطلاعات در تلفن های همراه و سیستم های بدون سیم است. اینترنت 3جی بر خلاف نسل های قبلی که تنها قابلیت انتقال صدا و اطلاعات را داشتند، امکان انتقال چند رسانه ای را با سرعت بالا فراهم می سازد. از جمله ی امکانات اینترنت 3جی، می توان این موارد را برشمرد؛ اتصال دائمی به شبکه ی اینترنت با سرعت بالا، امکان برقراری تماس تصویری، امکان دریافت تصاویر تلویزیونی روی تلفن همراه، ارائه ی انواع محتوای دیجیتال بر بستر تلفن همراه و … . همه ی اینها تنها با داشتن یک تلفن همراه هوشمند و یک سیم کارت 3جی در بسیاری از نقاط جهان قابل دسترسی ست و در حال حاضر استفاده از این فناوری، به سرعت نیز در حال گسترش است. اما اینترنت 3جی چگونه به وجود آمد و در ابتدا کدام کشورها به طور گسترده به استفاده از آن پرداختند؟ در این گزارش بر آن هستیم تا به تاریخچه ی این فناوری نوظهور پرداخته و تاثیرات مختلف آن (به عنوان مثال بر فرهنگ جوامع) را بررسی نموده و در آخر نیز به ورود این فناوری به کشورمان – ایران – بپردازیم.

تاریخچۀ اینترنت 3جی
فناوری 3جی، نتیجه ی تلاش و تحقیقات اتحادیه ی جهانی ارتباطات (آی تی یو) در اوایل دهه ی هشتاد میلادی است. ویژگی ها و استانداردهای این فناوری در طی پانزده سال توسعه یافت و تکمیل شد.
اولین شبکه ی پیش-تجاری ِ 3جی توسط شرکت NTT DoCoMoدر ژاپن ایجاد شد و در 1998 شروع به فعالیت کرد. این شرکت در سال 2001 فناوری خود را برای عرضه ی آزمایشی آماده نمود. در پایان همان سال، اولین همتای اروپایی آن (شرکت یو ام تی اس) نیز اولین عرضه ی خود را (به طور آزمایشی و بدون مشتری) ارائه نمود. اولین شبکه ی تجاری 3جی، بوسیله ی شرکت اس کی تله کام در کره ی جنوبی در ابتدای سال 2002 ایجاد شد. در اواسط همان سال، شرکت کی تی نیز دومین شبکه ی تجاری 3جی را در کره ی جنوبی ایجاد نمود. به این ترتیب، کره ی جنوبی اولین کشوری بود که در آن میان اپراتورهای عرضه کننده ی اینترنت 3جی رقابت در گرفت. در طی چند سال، اپراتورهای مختلف در کشورهای مختلف جهان از جمله ژاپن، کره ی جنوبی، استرالیا، آفریقای جنوبی، آمریکا و … عرضه های آزمایشی و تجاری خود را از این فناوری ارائه نمودند و شبکه های نسل سوم به تدریج ضریب نفوذ خود را در دنیا گسترش دادند. تا جایی که بنا بر اعلام موسسه ی جهانی عرضه کنندگان تلفن همراه (جِی اس اِی)، در سال 2007، 190 شبکه ی اینترنت 3جی در 40 کشور جهان در حال فعالیت بودند.
ژاپن به عنوان کشوری که خود اولین عرضه کننده ی خدمات اینترنت 3جی در جهان بود، در حال حاضر نه تنها به سمت نسل چهارم شبکه ی تلفن همراه در حرکت است، بلکه فناوری 3جی را نیز توسعه بخشیده و هم اکنون، یکی از پیشرفته ترین و پرسرعت ترین شبکه های 3جی را در دنیا دارد.
همان طور که می دانیم، هر فناوری در کنار مزایایی که دارد – و البته بشر به خاطر همان مزایا دست به تولیدش زده است -، اگر به درستی مورد استفاده قرار نگیرد، می تواند اثرات سوئی نیز داشته باشد که حتی مزایای آن را تحت شعاع قرار دهد.
اینترنت از یک سو با ایجاد امکان دسترسی گسترده به اطلاعات – برای همه ی مردم به طور یکسان و با قیمتی مناسب -، فرصتی مناسب را برای همه ی افراد فراهم نموده است. اما از سوی دیگر، موسسه ی مطالعات جامعه شناسی ژاپن به تازگی در گزارشی با عنوان نمودن این مطلب که میزان استفاده از تلفن همراه در سه سال اخیر نسبت به سه سال پیش از آن، تقریبا دو برابر شده است، نسبت به استفاده ی بیش از حد نرمال از این وسیله ابراز نگرانی نموده است. این موسسه اعلام نموده که استفاده ی بیش از حد از این وسیله می تواند منجر به ایجاد آسیب هایی شود. و این همان اثرات سوئی است که پیش از این درباره اش گفتیم. از آسیب های جسمی و اثرات مضر اشعه های ساطع شده از دستگاه های الکترونیکی و تاثیر آن ها در ایجاد بیماری های مختلف اگر بگذریم، استفاده ی زیاد از این وسیله می تواند منجر به تغییر خلق و خوی افراد شده و در ارتباط آن ها با انسان های اطرافشان، مشکل ایجاد کند. صحنه ای که این روزها در جاهای مختلف دنیا بسیار دیده و تکرار می شود، تصویر آشنای انسان هایی است که همواره و در هر موقعیت کوچکی که به دست می آورند، سرشان به درون تلفن همراهشان خم می شود؛ انگار که درون این مستطیل کوچک، دنبال چیز ویژه ای می گردند. این موضوع حتی در بعضی از افراد به صورت اعتیاد درآمده و آن ها، حتی اگر واقعا در آن لحظه، نیازی به استفاده از تلفن همراهشان نداشته باشند اما بر حسب عادت به سوی آن رفته و خودشان را با یکی از امکانات مختلف گوشی سرگرم می کنند.
به روشنی می توان دریافت که استفاده از این فناوری جدید، بستگی فراوانی به خود افراد دارد. مانند بسیاری از چیزهای دیگر، فرد باید اراده ی محکمی داشته باشد تا استفاده ی بی رویه و غیر ضروری از این وسیله را متوقف ساخته و تنها در موارد نیاز از آن استفاده کند. اما در بیشتر مواقع، چنین اتفاقی رخ نمی دهد و این وسیله با شرطی نمودن افراد، چنین اراده ای را از آنان می گیرد (به خصوص آن که همیشه همراه فرد بوده و به سادگی در دسترس است). همچنین افراد، از آن رو که با استفاده از این وسیله همواره خود را در حال انجام کار یا رد و بدل اطلاعاتی می بینند، هیچ گاه متوجه ی استفاده های غیر ضروری خود نمی شوند و چنین حسی ندارند.
بر طبق تحقیقات مختلف، استفاده ی روزافزون از تلفن های همراه، با اثرگذاری در روحیات و روابط افراد، در مراحل بعدی حتی می تواند باعث تغییراتی جدی و غیر قابل برگشت در فرهنگ ارتباطی جوامع مختلف شود و با گسترش روابط مجازی به جای روابط حقیقی، ارتباط اجتماعی افراد را دچار اختلال کرده و از آن ها، انسان هایی تنها و منزوی بسازد.

اینترنت 3جی در ایران
اینترنت 3جی در روند گسترش خود، مانند بسیاری کشورهای دیگر به ایران نیز راه یافت. در بهمن 1389 توسط شرکت رایتل و وزارت ارتباطات و فناوری به طور محدود پیاده سازی شد و در سال 90 به عرضه ی آزمایشی رسید. پس از آن هم به تدریج توسعه ی بیشتری یافته و در شهرهای مختلف راه اندازی شد. تا مرداد ماه 93، ارائه ی خدمات اینترنت 3جی به طور انحصاری در اختیار شرکت رایتل بود. اما در این زمان، این انحصار برداشته شد و از ابتدای شهریور 93، پروانه ی جدیدی برای دو اپراتور دیگر تلفن همراه (یعنی ایرانسل و همراه اول) صادر شد تا این دو اپراتور نیز به عرضه ی خدمات اینترنت 3جی بپردازند و از نیمه ی دوم سال 93، این فناوری را در اختیار مردم قرار دهند. بیشتر مردم کشور ما در حال حاضر به طور گسترده از اینترنت 2جی استفاده می نمایند و راه زیادی تا گسترش کامل اینترنت 3جی در کشور مانده است، اما پیش بینی می شود که از نیمه ی دوم 93 و با ورود این دو اپراتور جدید، استفاده از این فناوری نوظهور روندی صعودی به خود گرفته و افراد زیادی تلفن همراه خود را به آن تجهیز نمایند و به تدریج گسترش فراوانی یابد.
بنابراین چه خوب است که همزمان با تلاش برای گسترش و توسعه ی این فناوری در کشورمان، از همین ابتدا به فکر فرهنگ استفاده از آن نیز باشیم. می توان با بررسی اثرات مفید و مضر این فناوری در کشورهایی که به طور گسترده از آن استفاده نموده اند، به نتایج مهمی در این مورد رسید و برای افزایش اثرات مفید و کاهش آسیب های احتمالی تلاش کرد. باید با ایجاد برنامه های آموزشی و فرهنگی مناسب، تلاش کنیم تا ابتدا زمینه و فرهنگ لازم برای گسترش عمده ی این فناوری را مهیا سازیم. چرا که تنها در این صورت است که می توانیم با استفاده از این فناوری ، نتایج مثبتی به دست آوریم.

این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.