ماندانا بخشی | جنگ تحمیلی در شرایطی آغاز شد که زمان زیادی از پیروزی انقلاب اسلامی نمی گذشت. نوپا بودن نظام جمهوری اسلامی و تحولات فراوان ایجاد شده در ساختارهای مختلف کشور، این تصور را در رژیم بعثی عراق به وجود آورده بود که ایران، آسیب پذیر گشته و نه تنها بهترین زمان برای حمله به کشورمان است، بلکه در صورت حمله، به آسانی بر نیروهای ایرانی غلبه کرده و با کمترین تلفات ممکن و در زمانی کوتاه به پیروزی خواهند رسید. در نگاهی کلی و با در نظر گرفتن شرایط آن دوره ی زمانی، شاید این تصور از لحاظ منطقی چندان هم نادرست نبود؛ زیرا در پی تحولات ایجاد شده پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نیروهای نظامی و دفاعی نیز مانند بسیاری از بخش های دیگر دچار تحول شده و آشفته و نا به سامان به نظر می رسیدند. این آشفتگی حتی در بخش نظامی بیش از سایر بخش ها بود؛ چرا که مستشاران نظامی خارجی، پس از انقلاب از کشور خارج شده بودند. این مستشاران، دانش نظامی و مهندسی ای را که در کشور خود آموخته بودند، به کشور ما می آوردند و در ازای دریافت دستمزدهایی کلان، تمام امور مربوطه را خودشان سازماندهی، تولید و اجرا می کردند، بی آن که چیزی از دانش خود به ایرانیان بیاموزند و یا ایرانیان حتی اجازه ی فراگیری این علوم را داشته باشند. این شیوه ی حکومت قبلی، یکی از مهم ترین دلایل سردرگمی و آشفتگی این بخش – در اوایل انقلاب – بود.
در کنار اینها، عراق از طرف قدرت های بزرگ مورد حمایت کامل قرار داشت؛ در حالی که کشورمان تنها با اتکا به نیروی مردم خود وارد جنگ شده بود. همه ی اینها دست به دست هم داده و تصور عراقی ها را – درباره ی پیروزی بر کشورمان- تقویت می کردند. طولی نکشید که عراقی ها به اشتباه بودن تصور خود پی بردند و هر چه بیشتر پیش رفتند، بیشتر متوجه ی دشواری ِ جنگ نابرابری که آغاز کرده بودند، شدند. آنها یک مورد مهم را نادیده گرفته بودند و آن نیروی شجاعت، فداکاری و فکری ایرانیان بود. همانطور که گفته شد آغاز جنگ در شرایطی بود که کشورمان در پایین ترین سطح آمادگی دفاعی و نظامی به سر می برد و درست همین نا به سامانی ها بود که باعث شد هر کس با احساس مسئولیتی دو چندان و با بیشترین توان خود در میدان حاضر شده و دست به ابتکار و نوآوری بزند تا بتواند شرایط نابرابر موجود را به نفع کشورمان تغییر دهد. در این گزارش قصد داریم تا به شرح گوشه هایی هر چند اندک از این خلاقیت ها و نوآوری – به عنوان یکی از درخشان ترین جلوه های دفاع مقدس- بپردازیم.
در نگاه اول، شاید چنین به نظر برسد که خلاقیت ها و نوآوری ها تنها مربوط به جنبه های مهندسی و ساخت و ساز ِ تجهیزات پیشرفته، ابزار آلات جنگی و … هستند. البته که این مورد بسیار مهم و قابل بحث است، اما مورد دیگری که شاید کمتر به آن توجه و پرداخت شده باشد، نوآوری هایی است که رزمندگان و جهادگران ما در تک تک ساعات حضور خود در جبهه یا واحدهای پشتیبانی داشتند تا شرایط سخت موجود را کمی تلطیف نموده و آن را برای زندگی مناسب تر سازند. همچنین مورد مهم دیگر، نوآوری های هوشمندانه ای است که در طرح ها و نقشه های خود در زمان عملیات، هجوم دشمن به خاکریزها و … برای فریب دشمن، دور کردن و یا غلبه بر آنان داشتند. بنابراین می توان ابتکارات رزمندگان و نیروهای دفاعی کشورمان را در دو سطح مختلف مورد بررسی قرار داد؛ سطح اول – همان طور که گفته شد – نوآوری های شگفت انگیز آنها در عرصه ی نظامی و مهندسی و ساخت و سازهای کلان است. از جمله ی این ابتکارات – که هر یک در نوع خود شاهکاری است- می توان به «پل خیبر» اشاره کرد. پل خیبر طولانی ترین پل شناور دنیا است که بر روی هور ساخته شد تا رزمندگان از طریق آن بتوانند تدارکات لازم را به جزیره مجنون برسانند. این پل شاهکاری جنگی است که ساخت آن از دو جهت قابل توجه است؛ مورد اول، شرایط ساختن آن است. به عقیده ی اکثر کارشناسان، ساخت پلی به طول 14 کیلومتر در زمان 18 روز – آن هم در سرمای طاقت فرسای زمستان – کاری غیر ممکن است. اما مهندسان ایرانی نشان دادند که از عهده ی غیر ممکن هم بر می آیند. مورد قابل توجه دیگر، نبوغ به کار رفته در طراحی و ساخت آن است. این پل شناور با سر هم کردن هزاران قطعه ی سبک و قابل تعویضِ پلیمری ساخته شد تا در صورت حمله ی هوایی دشمن و رسیدن آسیب به بخش هایی از آن، قطعات آسیب دیده به سرعت تعویض و با قطعات جدید جایگزین شوند و امکان تخریب پل به حداقل برسد. «پل بعثت» از دیگر شاهکارهای مهم مهندسی جنگ است. پس از عملیات والفجر 8 و فتح فاو، برای اتصال به فاو لازم بود تا پلی روی اروند رود ساخته شود. به دلیل شرایط ویژه ی این رود (عرض، عمق و سرعت آب) و همچنین شرایط منطقه، بسیاری مخالف شروع ساخت آن بوده و آن را قابل احداث نمی دانستند. اما با محاسبات دقیق گروه بزرگی از بهترین مهندسان کشور، این پل در کمتر از شش ماه ساخته شد و در تمام طول جنگ تحمیلی نیز پا بر جا ماند و نیروهای دشمن هیچ گاه نتوانستند آن را تخریب کنند.
از دیگر ابتکارات مهم دوران دفاع مقدس – که توانست بسیاری از حملات دشمن را خنثی سازد – «بالن ابابیل» است. کلمه ی ابابیل که از قرآن کریم گرفته شده است، اشاره به حمله ی کفار به خانه ی کعبه دارد که به فرمان خداوند حمله ی آنها با پرتاب سنگ توسط پرندگان ابابیل بر سرشان خنثی شد و به این شکل آنها از پا درآمدند. کاربرد این اسم برای این بالن، بسیار دقیق بوده و کاربری آن را به درستی نشان می دهد؛ زیرا بالن ابابیل نیز با طراحی و ساخت دقیق ِ مهندسان ایرانی، هنگام هجوم هواپیماهای دشمن – که قصد حمله به پالایشگاه اصفهان را داشتند – در رادار آنها ظاهر شده و راه عبورشان را می بست و باعث می شد تا از حمله صرف نظر کنند.
همانگونه که ابتکارات و نبوغ رزمندگان و جهادگران در عرصه ی نبرد ظهور می یافت، عرصه ی پشتیبانی رزم نیز خالی از نوآوری و نبوغ نبود و نمونه ی کامل این ابتکارات، در احداث بیمارستانهای صحرایی مختلف در سراسر کشور ظهور یافت. این بیمارستان ها روز به روز از جنبه های مختلف کمی و کیفی پیشرفت بیشتری کرده و سازماندهی و خدمات پزشکی ارائه شده در آنها، کم نظیر بود. از جمله ی این بیمارستان های صحرایی می توان به بیمارستان امام حسین (ع) در 35 کیلومتری خرمشهر اشاره کرد که در دوران جنگ، وقایع بسیاری از جمله بمباران را از سر گذراند اما همچنان مقاومت کرد و پزشکان بسیاری با گذشتن از جان خود، در آن به مداوای مجروحان جنگ پرداختند. از جمله ی این مجروحان می توان به تمام مجروحان عملیات های کربلای 4 و کربلای 5 اشاره کرد که در این بیمارستان تحت درمان قرار گرفتند. این بیمارستان در سال 64 و در زمانی چند ماهه ساخته شد و تا پایان جنگ نیز پذیرای مجروحان بسیاری از عملیات ها بود و از لحاظ کیفیت خدمات پزشکی و ساماندهی و … در بالاترین حد استاندارد ها قرار داشته است. بیمارستان صحرایی امام حسین (ع) به عنوان یکی از یادمانهای مهم جنگ، هنوز هم پابرجا مانده و آثار جنگ از پس سالها، هنوز هم بر در و دیوار آن پیداست.
اما همانطور که گفته شد، خلاقیت های رزمندگان ما تنها به تجهیزات دفاعی و ساخت و سازهای مهندسی محدود نمی شد، بلکه در تک تک لحظات آنها و برای بهتر نمودن وضع زندگی در شرایط جنگی و در جبهه ها، یا در عملیات مختلف به عنوان حربه های دفاعی و غلبه بر دشمن جریان داشت. نمونه های بسیاری از این نوع نوآوری های رزمندگان را می توان در خاطرات و بازگویی های آنان از جنگ یافت. در اینجا تنها به چند مورد اشاره می کنیم؛
برای نمونه، در شرایطی که در هوای بسیار گرم جبهه ها امکان دسترسی به آب خنک برای رزمندگان فراهم نبود، آنها گالن های آب را در محلی در جلوی سنگرها در خاک فرو کرده و به این شکل آب خنک را برای خود مهیا می ساختند. این محل ها در جبهه ها به نام «چاه زمزم» مشهور شده بودند. از دیگر مواردی که در خاطرات رزمندگان آمده است، مربوط به جبهه های غرب و بارش سنگین برف در زمستان است. در چنین شرایطی، امکان کاشتن مین در زمین فراهم نبود و بنابراین، رزمندگان برای آگاهی از تحرکات دشمن و کم کردن این تحرکات، قوطی های خالی کنسرو و کمپوت را جمع آوری کرده و به جای مین در قسمتهای مختلف زمین و در میان برف ها جاسازی می کردند. همچنین برای از بین بردن عقرب و رتیل که در جبهه های جنوب و به دلیل هوای شرجی شدید، فراوان بودند، در زمان عدم حضورشان در سنگرها – در آن هوای گرم – علاءالدین و چراغ روشن می کردند تا با گرفتن رطوبت هوای داخل سنگرها، این حشرات را از آنجا دور نمایند.
از موارد دیگری که می توان به آن اشاره کرد، ساخت زورخانه برای ورزش همگانی است. رزمندگان واحد دیده بانی، این زورخانه را با گلوله های توپ 106 میل ساخته و اطراف آن را با گونی پوشانده بودند. آنها هر روز بعد از نماز صبح با پخش صدای «عباس شیر خدا» در این زورخانه به ورزش می پرداختند.
یکی از مشهورترین فرماندهان دوران جنگ که حرکات ابتکاری و تصمیم گیری های درستش در شرایط حساس جنگی زبانزد است، شهید همت می باشد. از خاطرات نقل شده درباره ی ابتکارات ایشان مربوط به عملیات خیبر است؛ زمانی که نیروهای دشمن برای اولین بار از تانک های تی72 استفاده کرده و با سرعت به سمت خاکریزهای ایرانیان سرازیر شده بودند. از ویژگی های این تانک ها این است که از روبرو منهدم نشده و حتما باید از دو طرف مورد اصابت قرار بگیرند. در چنین شرایطی که رزمندگان به شدت مستاصل شده و روحیه ی خود را از دست داده و نمی دانستند چگونه باید به مقابله بپردازند، شهید همت بی آن که روحیه ی خود را ببازد دست به اقدامی ابتکاری و هوشمندانه زد. به دستور او، مصالح مختلف را سوزانده و در صحنه ی نبرد آتش بزرگی به راه انداختند. دشمن با دیدن آتش و دود از فاصله ی دور، با تصور آن که نیروهایش در خط های جلویی مورد اصابت قرار گرفته اند، فرمان عقب نشینی صادر کرد و به این شکل، حمله ی پیشرفته شان با شکست مواجه شد.
مواردی که برشمردیم، تنها نمایانگر گوشه های اندکی از خلاقیت ها و ابتکارات رزمندگان و نیروهای ایرانی در دوران دفاع مقدس بودند. واقعیت امر، بسیار بزرگ تر و درخشان تر است؛ که اگر اینطور نبود کشورمان نمی توانست در چنین جنگ نابرابری در طول هشت سال با اقتدار به دفاع از خود پرداخته و سرانجام نیز بدون تسلیم نمودن حتی یک وجب از خاک خود، نیروهای دشمن را به عقب رانده و به پیروزی دست یابد. هر کدام از این ابتکارات – در جای خود – جای بحث و بررسی بسیار داشته و می توانند برای ما درس هایی بزرگ باشند تا با پیروی از راه آن بزرگان، با به کارگیری قدرت تفکر و تعقل، به دفاع از سرزمینمان همت گمارده و برای حفظ و آبادانی آن بکوشیم.
منبع: ماه تی تی/ مازندران
این مطلب، در تابستان ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
