ماندانا بخشی: در دنیای امروز، صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین و پر درآمدترین صنایع، مورد توجه کشورهای مختلف جهان قرار گرفته و می تواند جایگزین مناسبی برای سایر منابع درآمدی کشورها – به طور مثال درآمدهای نفتی در ایران – شود. این صنعت، علاوه بر آن که منبع درآمدی پایان ناپذیر تلقی می شود، از جهات دیگری نیز مورد توجه است؛ روشی است که از طریق آن، هر کشوری می تواند فرهنگ و آداب و رسوم و تولیدات مختلفش را به سایر مردم دنیا معرفی کند. علاوه بر این، راهی برای ارتباط میان مردم کشورهای مختلف و آشنایی آنها با هم است و به این شکل، حتی می تواند به گسترش احساسات نوعدوستانه در دنیا بیانجامد. از همین رو، اکثر کشورهای دنیا در سال های اخیر، توجه خاصی را به این صنعت مبذول داشته اند و برای توسعه ی امکانات گردشگری در کشورشان می کوشند.
اما برای توسعه ی این صنعت، باید بخش های مختلفی دست به دست هم داده و زمینه های زیادی فراهم شود. یکی از مهم ترین این بخش ها – که توسعه ی آن پیش شرطی اساسی و مهم برای توسعه ی صنعت گردشگری محسوب می شود و بدون آن، گردشگری نیز از حرکت باز می ماند – بخش ِ حمل و نقل است. هیچ کشوری تا پیش از آن که امکانات حمل و نقل و جابجایی اش را گسترش دهد، نمی تواند به توسعه ی صنعت گردشگری بیاندیشد و توجه به این بخش، از ضروریات است.
در این گزارش قصد داریم به انواع ِ روشهای حمل و نقل (مورد استفاده در گردشگری) بپردازیم و تاثیر هر یک بر توسعه ی صنعت گردشگری را بررسی نماییم.
حمل و نقل در لغت به معنای جابجایی و رفتن (یا بُردن) از نقطه ای به نقطه ی دیگر است. و گردشگری در لغت به معنای گشت و گذار است و به انواع سفرهایی گفته می شود که در آن مسافر به قصد تفریح، تجربه اندوزی و … از محل زندگی خود به جایی دیگر رفته و پس از مدتی، قصد بازگشت دارد. حمل و نقل و جابجایی، بخشی مهم و جداناپذیر از گردشگری هستند و اصولا، گردشگری با آن معنا می یابد. زیرا در هر جابجایی، سه مولفه ی مهم مورد نظر است؛ 1) مبدا 2) مسیر یا راه 3) مقصد. با ثابت بودن مبدا و مقصد، آنچه که بیشترین توجه و تلاش را به خود معطوف می سازد، مسیر است. انسان از دیرباز آگاهی یافت که برای تسهیل امر جابجایی، باید به گسترش راه های جابجایی و توسعه ی وسایل آن بپردازد. روند توسعه ی مسیر جابجایی، از ساخت ِ جاده های زمینی آغاز شد و در دوره ی جدید – با پیشرفتی شگرف – به راه های هوایی رسید. به طوری که می توان انواع روش های حمل و نقل را به صورت زیر برشمرد؛
حمل و نقل جاده ای، حمل و نقل ریلی، حمل و نقل دریایی و حمل و نقل هوایی.
در ادامه، ویژگی ها، روند ِ پیشرفت در طول زمان، و موقعیت و جایگاه فعلی ِ هر یک از روش های فوق را بررسی نموده و به تاثیر آن ها در گسترش صنعت گردشگری می پردازیم.
حمل و نقل جاده ای
اولین راه های ارتباطی ِ ایجاد شده به دست بشر، جاده ها بودند؛ جاده هایی خاکی که در ابتدا برای عبور حیوانات – که در سال های دور، به عنوان ِتنها وسایل نقلیه مورد استفاده بودند – ساخته شدند و با گذشت زمان به محل عبور درشکه، اتومبیل، اتوبوس و … تبدیل شدند و همگام با ایجاد این تغییرات، از خاکی به سیمانی و سپس آسفالت تغییر یافتند. جاده ها در ابتدای امر نه برای گردشگری – به معنای امروزی آن – که برای جابجایی های ضروری انسان ها ساخته شدند؛ زیرا در زمان های گذشته، به دلیل دشواری ِحمل و نقل و طولانی بودن راه ها و وجود خطرات بسیار در مسیر جابجایی، این جاده ها تنها مورد استفاده ی بازرگانان، زوار و … که غالباً به صورت دسته جمعی و به شکل کاروان بودند، قرار می گرفت و به ندرت پیش می آمد که انسانی، تنها به قصد سفر و تفریح از آن ها استفاده کند. در آن روزگاران، نیاز به سفر و تفریح به شکل مرسوم امروزی برای انسان های عادی مطرح نبود و اگر هم کسی دست به چنین عملی می زد، بدون شک از پادشاهان و یا اقشار بالای یک کشور شمرده می شد. با گذشت زمان اما، امروزه جاده ها یکی از متداول ترین راه های جابجایی برای مسافران و گردشگران (به خصوص آن ها که قصد سفرهای داخلی کشور را دارند) محسوب می شوند.
حمل و نقل جاده ای، امروزه ارزان ترین روش حمل و نقل است، اما میزان ایمنی آن نیز در مقایسه با سایر روش های جابجایی کمتر بوده و بیشترین آمار حوادث و مرگ و میر مسافران را این نوع از حمل و نقل به خود اختصاص داده است. به همین دلیل، و نیز به دلیل ِزمان بَر بودن ِاین شیوه، محبوبیت آن در میان گردشگران کمتر از سایر روش هاست؛ مگر برای گردشگرانی که به مسیر سفر، درست به اندازه ی مقصد اهمیت داده و نمی خواهند هیچ یک از مناظر میان راه را از دست بدهند. از آنجا که این روش، روشی ارزان و متداول برای سفر بوده و مسافران زیادی دست به انتخاب آن می زنند، برای حفظ ایمنی گردشگران و همچنین سهولت بیشتر، لازم است که ساخت و ساز جاده ها توسعه یافته و به وسعت و امنیت آن ها اهمیت داده شود تا از این طریق، امکان سفر برای تمام اقشار فراهم شده و صنعت گردشگری نیز به بیشترین پیشرفت دست یابد.
حمل و نقل ریلی
در سال 1830 میلادی، اولین جابجایی مسافران توسط خطوط راه آهن صورت گرفت و در آن زمان، اختراع این شیوه ی جدید جابجایی که در زمانی بسیار کمتر نسبت به هر آنچه پیش از آن وجود داشت تعداد بسیار بیشتری از مسافران را جابجا می نمود، در حکم انقلابی در صنعت حمل و نقل بود.
با به وجود آمدن قطارها (که در مدتی کوتاه، انواع ِ سریع السیر آن ها نیز ایجاد شدند)، حمل و نقل بسیار آسان تر از قبل شد و رونق و گسترش ِفراونی یافت. تازه از آن پس بود که حمل و نقل جنبه ای عمومی به خود گرفت و برای اهداف گردشگری نیز مورد استفاده قرار داده شد. هر مسافر می توانست با تهیه ی بلیتی نسبتا ارزان، سوار قطار شده و فاصله ی طولانی میان دو شهر را در زمان اندکی بپیماید و علاوه بر آن، از امنیت شیوه ی جابجایی اش نیز مطمئن باشد.
شیوه ی حمل و نقل ریلی، از عوامل مهم گسترش گردشگری در سال های دور بود و امروزه نیز به عنوان روشی ارزان و ایمن، هر ساله مورد استفاده ی تعداد بسیار زیادی از مسافران (به خصوص در سفرهای درون یک کشور) قرار می گیرد. امروزه انواع قطارهای سریع و فوق سریع، با سرعتی اعجاب آور و تجهیزات بسیار پیشرفته، ساخته شده اند که حتی فواصل طولانی ِمیان کشورهای مختلف را در مدت زمان کوتاهی می پیمایند.
از جمله زیرشاخه های بخش حمل و نقل ریلی، متروها (قطارهای درون شهری) هستند که در شهرهای بزرگ، روزانه تعداد زیادی از افراد را جابجا کرده و از مهم ترین و پرکاربرد ترین وسایل نقلیه ی درون شهری به حساب می آیند.
حمل و نقل دریایی
حمل و نقل از طریق کشتی، از سال های دور وجود داشته و از آن برای طی مسافت های طولانی (میان کشورها و قاره ها) استفاده می شده است. اما همان گونه که در قسمت حمل و نقل جاده ای اشاره کردیم، استفاده از این روش به هیچ وجه برای مقاصد تفریحی و گردشگرانه نبوده و تنها برای مقاصد ضروری مورد استفاده قرار می گرفته است، زیرا این شیوه ی جابجایی در گذشته های دور بسیار پرخطر بوده و هر مسافری که قصد جابجایی با کشتی را داشت، می دانست که این احتمال وجود دارد که زنده و یا سلامت بازنگردد.
جدا از زمان بَر بودن این شیوه (که علت اصلی اش مسافت های طولانی بود)، از آنجا که حمل و نقل از طریق آب صورت می پذیرفت، امکان ابتلا به امراض مختلف، دریازدگی، گرفتار طوفان شدن، گم شدن کشتی، تمام شدن آذوقه و … نیز وجود داشت و تمام این ها، در هر سفر دریایی منجر به مرگ و میر و از بین رفتن ِ تعداد زیادی از مسافران کشتی می شد.
امروزه اما با اختراع هواپیما و استفاده از آن برای پیمودن طولانی ترین راه های ممکن، دیگر نیازی به استفاده از کشتی ها برای پیمودن چنین راه هایی نیست و کشتی ها، بیش از آن که صرفا برای جابجایی مورد استفاده باشند، مورد استفاده ی گردشگران بوده و در بسیاری از موارد، خودشان وسیله ای تفریحی به شمار می آیند. بیشتر افرادی که امروزه، کشتی را به عنوان وسیله ی حمل و نقل خود انتخاب می کنند، چنین فکری در سر دارند و با افزایش امنیت راه های آبی و افزایش امکانات و تجهیزات کشتی های مسافرتی، این وسیله اکنون به عنوان وسیله ی نقلیه ای لوکس و جذاب شناخته می شود که البته هزینه ی استفاده از آن نیز نسبتا بالاست.
کشورهایی که دارای مرزهای آبی و یا دریاچه های بزرگ اند، از این موضوع بیشترین استفاده را برده و با زیباسازی دریاچه ها و ایجاد راه های آبی، و همچنین بالا بردن تجهیزات ِکشتی ها و بنادرشان، به توسعه ی صنعت گردشگری در کشور خود پرداخته و از این طریق، گردشگران بسیاری را به سوی خود جذب می کنند.
حمل و نقل هوایی
پرواز اولین هواپیما در سال 1903 میلادی صورت گرفت، اما هفده سال طول کشید تا این وسیله ی حمل و نقل جدید – که بزرگترین انقلاب را در عرصه ی حمل و نقل ایجاد کرد – تکمیل گردیده و به عنوان وسیله ای ایمن و مطمئن برای جابجایی مسافران در فواصل مختلف دور و نزدیک مورد استفاده قرار گیرد.
امروزه، سیستم حمل و نقل هوایی، یکی از عمده ترین عناصر تشکیل دهنده ی صنعت گردشگری است. همانطور که گفتیم، گسترش گردشگری منوط به توسعه ی امکانات حمل و نقل است. و حمل و نقل هوایی، با ایجاد امکانات ِ دسترسی و استفاده ی آسان، ایمنی بالا و سرعت زیاد، سهم زیادی از جابجایی گردشگران را به خود اختصاص داده و از زمان اختراع ِ این شیوه تا به امروز، گردشگری روز به روز توسعه ی بیشتری یافته است. به طوری که امروزه حدود چهل درصد از کل گردشگران، این وسیله ی نقلیه را برای مسافرت خود انتخاب می کنند.
***
گردشگران در نظرسنجی های مختلف، دو عامل زمان و هزینه را مهم ترین عوامل برای ارزیابی و انتخاب ِ یک وسیله ی نقلیه ی مناسب دانسته اند. با در نظر گرفتن این دو مورد، حمل و نقل هوایی را می توان مناسب ترین شیوه ی حمل و نقل دانست؛ زیرا با وجود گران تر بودن ِ آن نسبت به روشهای جاده ای و ریلی،به دلیل سرعت بسیار بالای خود – حتی بدون در نظر گرفتن سایر ویژگی های آن – استفاده از آن کاملا مقرون به صرفه به نظر می رسد.
بنابراین می توان فهمید که گسترش امکانات حمل و نقل هوایی، برای توسعه ی صنعت گردشگری هر کشور، ضروری است و می تواند باعث جذب گردشگران بیشتر و ایجاد احساس رضایت در آن ها شود.
همچنین از موارد مهمی که باید در این زمینه مورد توجه ویژه قرار گیرد، ساخت فرودگاه هایی پیشرفته و مجهز است. باید به امکانات، پرسنل، زیبایی و حتی نوع معماری ِفرودگاه ها دقتی ویژه داشت؛ زیرا فرودگاه ها دروازه ی ورودی شهرها و کشورها هستند و جزئی از هویت هر سرزمین محسوب شده و می توانند در ذهن مسافران تاثیرات فراوانی بر جای بگذارند.
با در نظر گرفتن و مرور تمام این موارد، بیش از پیش به اهمیت حمل و نقل پی برده و متوجه می شویم که برخورداری از یک سیستم حمل و نقل منظم، با کیفیت و ایمن تا چه حد برای هر کشور ضروری است. بخش حمل و نقل از بخش هایی است که باید مورد توجهی اساسی قرار گیرد؛ زیرا نه تنها یکی از پایه ای ترین نیازهای زندگی انسان مدرن را مرتفع می سازد، بلکه به عنوان پیش شرطی مهم و اساسی در توسعه ی بسیاری از بخش های دیگر – از جمله گردشگری – مطرح بوده و پیشرفت آن، زمینه را برای بسیاری از پیشرفت های دیگر نیز مهیا می سازد.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
