هستی دفتری: پزشکی سنتی یا طب سنتی توسط سازمان بهداشت جهانی چنین تعریف میشود: «طب سنتی مجموعهای است از دانستهها، مهارتها و اعمال که بر پایه نظریهها، باورها و تجربههای بومی فرهنگهای مختلف است، خواه که قابل شرح باشد یا نباشد، که در بهداشت و نیز پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماریهای جسمی و ذهنی مورد استفاده قرار میگیرند. مزاج، بنیاد اساسی پزشکی سنتی ایران است. در پزشکی سنتی، از تمامی عناصر موجود در طبیعت اعمّ از: گیاهی، معدنی و حیوانی برای اعاده اعتدال مزاج استفاده میشود. طب، شاخهای از علوم سلامت است و هدف آن حفظ صحت و ارتفاع بیماری و بازتوانی آسیب دیدگان است. شکسته بندی، جراحی، خونگیری، توصیههای بهداشتی (در مسافرت و سکونت)، آرایش و … تماماً در این روش مورد بحث قرار دارند. روشهایی چون گیاهدرمانی، بخاطر اشتراک در مواد دارویی، بعضاً با روش طب سنتی اشتباه میشوند».
اما به هر حال امروز آنچه به نام طب سنتی می شناسیم، شامل پیشگیری از بیماری، و درمان آن است، که با استفاده از گیاهان دارویی و مواد غذایی، و یا روش های درمانی همچون حجامت انجام می شود. عموما در درمان بیماری هایی که علم پزشکی راه حل قطعی منجر به بهبودی را یافت نکرده است، طب سنتی راه حل هایی دارد، که بعضا از نظر علمی اثبات شده نیستند. از طرفی دیگر آمارها میگویند حداقل 400هزار نفر در ایران با بیماری مهلکی مانند سرطان درگیر هستند. گزارشهای میدانی نشان میدهد میانگین هزینههای درمان سرطان در بیمارستانها به حدود 100میلیون تومان رسیده است. شیوع این بیماری مهلک در سالهای گذشته و افزایش هزینههای درمانی گاهی باعث میشود مردم به شیوههای عجیبی دست بزنند. مانند درمان هر نوع سرطان به شیوه سنتی و گیاهی. اینکه آیا میتوان روی طب سنتی به عنوان شیوهای قطعی برای درمان بیماریهای صعبالعلاجی مانند سرطان حساب کرد؛ یا استفاده از این شیوه صرفا باید مکملی برای بیماران باشد؟ پزشکان متخصص میگویند استفاده از طب سنتی به عنوان شیوه مکمل درمانی ایرادی ندارد اما اگر بیماران روی این شیوه به عنوان درمان قطعی حساب میکنند سخت در اشتباه هستند. نیاز عده ای باعث ادعاهای فراوانی می شود. تشخیص درست یا غلط بودن این ادعا به عهده مردم است. اما از کسی که تمام درها را بسته می یابد، انتظاری جز چنگ زدن به هر ریسمانی نیست. با هم نگاهی بیاندازیم به صحبت هایی از صاحب نظران در این مقوله.
چندی پیش رییس موسسه تحقیقات حجامت و طب سنتی ایران در خراسان رضوی گفت بود: طب سنتی در پیشگیری و درمان سرطان های مختلف کاربرد زیادی دارد و تاکنون بیماران زیادی با روش های درمانی این طب معالجه شده اند. اما درعین حال پرهیز از خود بزرگ بینی در طب سنتی را یک ضرورت دانست و گفت: این رویکرد که بوسیله طب سنتی می توان تمام بیماریها را درمان کرد، اشتباه است چرا که در بسیاری از مواقع طب سنتی تکمیل کننده طب رایج است.
در جایی دیگر، دکتر جواد دهقانی، پزشک و فعال حوزه طب اسلامی در مقاله ای عنوان کرده است هیچ درمان معجزه آسایی وجود ندارد. درمانی که یک بیماری صعب العلاج که جهانی درگیر آن است را در چشم به هم زدنی درمان کند وجود ندارد. درمان هایی به مراتب ساده تر هرگاه برای یک بیماری سخت کشف می شوند، در جهان چنان شور و هیجانی به پا می کنند که هر کسی خبردار می شود و گاه فقط یک داروی جدید میلیاردها دلار سود و منفعت نصیب یک شرکت می کند. بنابراین مطمئن باشید اگر در گوشه ای کسی مدعی شد که درمانی مثلا برای سرطان ریه دارد بدانید که یا فردی است بی رحم و بداخلاق که جهانی را از چنین درمانی بی خبر گذاشته و یا ابله است و نمی داند چه می گوید که در هر دو صورت بهتر است به او مراجعه نکنید. اگر قرار باشد کسی مدعی درمان یک بیماری شود بایستی اولا نوع درمان دقیقا مشخص شود و مشخص شود که محقق چگونه توانسته است روش و شرایط درمان را در همه یکسان نگه دارد؟ ثانیا باید مطالعه بر روی تعداد بسیار زیادی از افراد باشد نه 1-2 نفر یا حتی 100 نفر. و در آخر باید بتواند نتیجه را تا سالها پیگیری کند گاه حتی تا 20 سال یا بیشتر. بنابراین موارد این چنینی در اینترنت که گفته می شود فلانی درمان شد و … همه و همه تبلیغاتی زرد بیشتر نیستند.
از طرف دیگر دکتر حسین خیر اندیش، استاد طب سنتی است که در مقدمه کتاب «درمان تومورهای مغزی از دیدگاه طب ایرانی (سنتی)» نوشته دکتر سید محمد موسوی، نوشته است: درمان بیماری های صعب العلاج با طب سنتی چندین سود دارد، من جمله این ها که: الف: اگر به درمان اساسی بیماری سرطان دست نیافتیم مثل این است که در شرایط کنونی به سر می بریم با این تفاوت که هزینه ی گزاف روزهای پایانی زندگی نزدیکان ما را دچار مشکل مضاعف نساخته و با چهره ای طبیعی و امید به فضل خدا جان را به جانان خواهیم سپرد .ب: اگر داروهای پیشنهادی طب سنتی ایران ناکارآمد بود و ناقص و تمامی نیاز ما را برای تحقق درمان تأمین نکرد و یا احیانا مرگ آفرین شد، درست شرایط مشابه فراهم آمده است با این تفاوت که ابزار مرگ آفرین بدست دیگران ساخته نشده است و اگر بناست بمیریم چرا موش آزمایشگاه دیگران گردیم و چه بهتر که تن خود را در معرض تجربیات بومی قرار دهیم. ج: اگر به درمانی کارساز دست یافتیم مکتبی را به جهان معرفی کرده ایم که مبانی فلسفی آن ریشه در عمق تاریخ و اعتقاد ما دارد و فرهنگ خودی را باور می سازد و با طی کردن مسیری کوتاه و بدون پیچ و خم مقصد را حاصل می کنیم .
اما دکتر حسینعلی شهریاری رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، سال گذشته در مصاحبه ای گفته بود: در حالت کلی حتی داروهای شیمیایی ضدسرطان منبع گیاهی دارند. از روی عصاره گیاهی فعل و انفعالاتی انجام میشود و به عنوان دارو استفاده میشود و نمیتوان صددرصد منکر شد که داروهای ضدسرطان شیمیایی است. ضمن آنکه فعالیت در تمام دنیا بر این است که از گیاهان داروهای ضدسرطان ساخته شود. ولی هنوز داروی خاصی از نوع گیاهی که ضدسرطان یا برای درمان بیماریهای صعبالعلاج وجود ندارد که بتواند این بیماریها را شفا داده یا معجزه کند. در نهایت توصیه ما به کسانی که دنبال داروهای گیاهی هستند این است که به این تبلیغات اعتماد نکنند زیرا متاسفانه در بحث داروهای گیاهی شیادی زیاد داریم. اما در مورد بحث داروهای گیاهی واقعیت این است که حتی کسانی که به داروهای گیاهی اعتقاد ندارند، با آن مخالف نیستند. ما سبقهای در کشور خود به نام عطاری داریم که عموما (نه صددرصد) کسانی که در شغل عطاری مشغول به کار هستند، شبیه بقال هستند. آموزش ندیدهاند و تجویزهای آنها غیرعلمی است. میخواهند امورات خود را بگذرانند به همین دلیل خلافهایی در این بخش صورت میگیرد.
شاهد آن هستیم، که روش های علمی با آنچه که از دیرباز با عنوان طب سنتی ارائه می شود عموما در تضاد اند. حتی اثبات تاثیرات داروهای گیاهی، در اثبات حصول نتیجه، که درمان قطعی است، صادق نیستند. آنچه که می توان بیشترین تکیه را بر آن کرد، تکمیل شیوه های نوین پزشکی، با طب سنتی است. علاوه بر آن، طب سنتی و استفاده از گیاه های دارویی، و مواد غیر شیمیایی در پیشگیری تاثیر بیشتری دارد، تا درمان. آنچه در اینجا حائز اهمیت است، تمرکز بیشتر بر روی تحقیقات و پژوهش های علمی بر روی داروها و روش های طب سنتی است. چرا که آزمایش با روش های علمی، رسیدن به یک نتیجه علمی است، که توان و ظرفیت و اعتبار استفاده از روش های طب سنتی را افزایش می دهد.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.