محمدرضا رحمانی: نگارش گزارش با موضوع سرطان برای نویسنده ای كه پدر و مادرش درگیر این غولِ مرگبار بوده اند كار دشواری ست. بیماری ای كه با وجود پیشرفت های عظیم در حوزه پزشكی همچنان درمانِ قطعی نداشته و جان گیر است. ماهیت این بیماری تنها در چهار كلمه خلاصه می شود: تقسیم نامتقارن سلولهای بدن. زمانی كه برخی از سلول های بدن (سرطانی) از حالت طبیعی تقسیم و رشد سلولی خارج شده و ساز مخالف می زنند، فرد دچار سرطان یا چنگار شده است. در حال حاضر هنوز دانشمندان علت اصلی این اختلال را كشف نكرده اند اما تحقیقات بدست آمده خبر از احتمال تاثیر عوامل ژنتیكی بر بروز این پدیده می دهد. احتمال دوم كه شایع تر از عوامل ژنتیكی است عوامل محیطی نام دارد. برای مثال از تاثیر محیط بر سرطان ها می توان به این موضوع اشاره كرد كه مرگ و میر ناشی از سرطان پوست در نیوزلند ۶ برابر شایع تر از ایسلند است که مهمترین علت آن تفاوتِ در معرض نور خورشید قرار گرفتن (یا نقص لایه ازن) است.
به طور كلی تفاوتهای بارزی با معیار عوامل محیطی در میزان وقوع و مرگ و میر ناشی از انواع سرطان در سرتاسر دنیا وجود دارد. برای مثال میزان مرگ ناشی از سرطان معده در ژاپن ۷ تا ۸ برابر آمریکا است؛ درمقابل میزان مرگ و میر ناشی از سرطان ریه در آمریکا کمی بیش از ۲ برابر ژاپن است. این آمار بیانگر تفاوت های محیطی و جغرافیایی این دو كشور است.
سرطان یا به قول خارجی ها cancer بیماری احتمالات است. اغراق نكرده ایم اگر بگوییم هیچگاه نمی شود نظر قطعی در فرآیند این بیماری از تشخیص گرفته تا درمانش ارائه داد. نتایج تحقیقات نشان می دهد احتمال ابتلا به این بیماری در سنین بالا زیادتر است. اما این بدان معنا نیست كه جوانان از خطر ابتلا به سرطان در امان هستند.
براساس گزارشات انجمن بهداشت آمریكا تنها در سال 2007، بین 6 تا 7 میلیون نفر از مردم جهان در اثر بیماری سرطان جان خود را از دست داده اند. آمارهای بدست آمده در جوامع مختلف نشان می دهد در بین دلایل متعدد مرگ و میر مردم در جهان، سهم بیماری سرطان بین 13 تا 15 درصد است.
در سال های اخیر میزان مرگ و میر مبتلایان به انواع سرطان ها در ایران با شیب نسبتا تندی افزایش یافته است. اگر دهه هفتاد سكته قلبی و دهه هشتاد حوادث رانندگی از عوامل اصلی مرگ و میر در ایران بودند، در دهه نود شاید بتوانیم بگوییم سرطان از اصلی ترین عوامل مرگ و میر است. با توجه به آنچه گفته شد ضرورت آن وجود دارد كه به بررسی علل فراگیر شدن سرطان در ایران بپردازیم.
سبك زندگی سرطان زا
عادات غلط غذایی
تغذیه یكی از عوامل مهم در ابتلا و یا عدم ابتلا به سرطان است. نقش تغذیه در مبتلا شدن به سرطان را به طور مختصر در 3 موضوع می توان بررسی كرد. 1. مصرف غذاهای چرب: عموما غذاهایی كه در تهیه آن ها از روغن های حیوانی استفاده می شود. 2. مصرف بیش از حد گوشت قرمز و فرآوردههای آن: ایران یكی از كم مصرف ترین كشورها در استفاده از گوشت ماهی است. 3. مصرف الكل و دخانیات: متاسفانه در سال های اخیر سن مصرف كنندگان الكل و دخانیات در ایران كاهش یافته كه این موضوع در بلند مدت می تواند نتایج نامطلوبی داشته باشد.
چاقی و عدم تحرك
خودش یك بیماری به تمام معنا است. بیماری كه متاسفانه در بین مردم جامعه ما زیاد شده است. اضافه وزن و یا به تعبیر ساده تر چاقی، زمینه ساز بیمارهای مختلفی می تواند باشد. مسئله ای كه طی سال های اخیر با كاهش تحرك افراد بیشتر شده است. سرانه ورزش در بین كارمندان به پایین ترین درجه خود رسیده است. در حالی كه در كشورهای پیشرفته نظیر ژاپن كارمندان موظف هستند در بین ساعات كاری در ساعتی مشخص به مدت 15 دقیقه ورزش كنند.
فست فودها
با نگاهی گذرا به خیابان های شهر و تغییر شكل و شمایل رستوران های سنتی به فست فود ها تغییر عادات غذایی مردم جامعه مشهود می شود. براساس تحقیقات بدست آمده مصرف بی حد سوسیس و كالباس كه غالبا دارای مواد نگهدارندهای مثل نیترات و نیتریت هستند خطر ابتلا به سرطان را افزایش می دهد. این مواد نگهدارنده برای آنكه خطر ابتلا به باکتری را کاهش داده و اندکی هم به طعم مطبوع محصول کمک کند استفاده می شود اما معمولا در دمای سرخ کردن، نیترات به نیتریت تبدیل میشود نیتریت هم با آمینهای ثانویه ترکیب شده و تولید نیتروزآمین میکند که مادهای بسیار سرطان زاست. به این دلیل باید در مصرف مواد غذایی دارای نگهدارندههایی از این دست، دقت بیشتری کرد.
امواج و پرتوها
در دنیای مدرن متاسفانه امواج زیادی ما را احاطه کردهاند؛ از امواج رادیویی گرفته تا امواج مخابراتی و حتی پرتوهای خورشیدی. امواجی که طول موج کمتر دارند به علت اینکه انرژی بیشتری را با خود حمل میکنند، در برخورد با بدن انسان در دراز مدت میتواند باعث جهش در DNA، تخریب سلولها و ایجاد سرطان شود. افرادی که از تلفن همراه استفاده میکنند ۲/۵ برابر بیشتر در معرض عوارضی از این دست قرار میگیرند. با این تفاسیر و با یك محاسبه ساده با توجه با استفاده بی رویه مردم جامعه ما از موبایل و نرم افزارهای جدید ارتباطی اش نظیر وایبر و واتساپ و غیره نتیجه منطقی كه باید حاصل شود افزایش شمار مبتلایان به سرطان است.
آلودگی هوا و استرس های روانی
سازمان بهداشت جهانی در سپتامبر 2011/ شهریور 1390، گزارشی از وضعیت آلایندگی ذرات معلق را در کشورهای مختلف جهان منتشر کرد که طبق آن، ایران هشتمین کشور آلوده جهان و اهواز، آلودهترین شهر ایران محسوب میشود. ذرات معلق به هر مادهای غیر از آب خالص گفته میشود که در شرایط معمول به حالت جامد و ابعاد بزرگتر از ابعاد مولکولی وجود داشته باشد این ذرات به راحتی میتوانند به سیستم تنفسی تحتانی راه یابند و باعث تشدید بیماریهای قلبی ریوی، کاهش مقاومت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماریها، از بین رفتن بافت ریه، آسم کودکان، مرگو میر زودرس و شیوع سرطان شود.
با افزایش تحریم های اقتصادی ظالمانه غرب و فشار اقتصادی بر جامعه ایران، یكی از دغدغه های اصلی مردم گذران زندگی و تحمل فشارهای مالی و اقتصادی شده است. استرس ها و بار روانی ناشی از این فشارها در زندگی ماشینی مدرن به شدت می تواند به كاهش سیستم دفاعی بدن در برابر سلول های سرطانی كمك كند. به همین سادگی.
مشاهیر مبتلا به سرطان در ایران
«همه ی عمر دیر رسیدیم»؛ این جمله یكی از ماندگارترین دیالوگ های سینمای ایران است. دیالوگی كه خالقش علی حاتمی را بر اثر بیماری سرطان از دست داد. بی شك هنرمندان، ورزشكاران، دانشمندان و خیلِ عظیم دیگری از مشاهیر ایران از مردم جامعه جدا نبوده و نیستند. هر اتفاقی كه برای مردم عادی افتاده برای این عزیران نیز قابل تكرار است. بنابراین بیماری از نوع سرطانش هم از آن دسته اتفاقات قابل تكرار و تلخ است. در این یكی دو سال اخیر زیاد بودند عزیرانی كه در دام این بیماری مهلك اسیر شدند و در جنگی نابرابر شكست خوردند و از میان ما رفتند. مرتضی پاشایی: خواننده جوان و محبوب موسیقی پاپ، مجید بهرامی: بازیگر جوان و مستعد تئاتر، عظیم جوانروح: فیلمبردار كهنه كار سینمای ایران و خالق تصاویر ماندگار سریال مختارنامه و غلامحسین مظلومی: پیشكسوت فوتبال ایران. این چهار عزیز را تنها در پاییز 93 بر اثر بیماری سرطان از دست دادیم و بی شك این پایان كارِ سرطان نخواهد بود.
روزی كه تهران استاد اخلاقش را خیلی زود از دست داد. آن عالم عامل، همان فرزانه ای كه 30 سال به تدریس اخلاق در دل جامعه پرداخت. هیچكس فكرش را هم نمی كرد باز پای سرطان نفرت انگیز در میان باشد. وقتی حاج آقا مجتبی تهرانی رحمت الله علیه درگیر این بیماری دردناك شدند، با شناختی كه عموم مردم از این بیماری داشتند، آن سوالی كه ذهن همه را به خود درگیر كرده بود این بود كه چرا حاج آقا مجتبی؟ سخت است بدانی كسی كه سال ها پای مجلس درسش نشسته ای دارد با مریضی می جنگد كه عاقبتش مشخص است. با این وجود طبق آموزه های همین استاد اخلاقت دست به توسل بر می داری و نا امید نمی شوی. اما ظاهرا آن چه مقدر الهی بود رفتن ایشان از بین ما بود و ما بندگان، تسلیمیم.
جنجال های سرطانی
شنیدن خبر مرگ چهره های مطرح بوسیله سرطان به خودی خود آن قدر دردناك است كه جای هیچ بحثی را نمی گذارد. اما عده ای با هدف های مشخص و هدایت شده در این اوضاع نا به سامان روحی كه مردم دچار آن شده اند هم، دنبال ماهی گرفتن از آب گل آلود هستند. عده ای با هدف سیاه نمایی از اتفاقات سرطانی اخیر با تیتر جذاب خبری با نام سونامی سرطان در ایران به این موضوع پرداخته و بدون هیچ اطلاعی از دلایل افزایش ابتلا به این بیماری نظیر دلایلی كه در بالا به آن ها اشاره شد قصد تخریب دولت و حكومت را دارند. در راستای رسیدن به اهدافشان هم از هر حربه ای استفاده می كنند. یك روز موج دفاع از حقوق بشر در ایران را با محوریت پارازیت های حكومت ایران علیه مردمش راه می اندازند و روز دیگر با گسترش دروغ های آماری در فضاهای اجتماعی از ایران به عنوان كشوری كه بیشترین آمار ابتلا به سرطان در جهان را دارد یاد می كنند. هدف مشخص است: بر هم زدن آرامش روانی مردم. عامه مردم كه وقت مطالعه آمار و پیگیری های این چنینی را ندارند با شنیدن این خبرها ناخودآگاه دچار یاس و ناامیدی می شوند و این مشكلات روحی فردی به تدریج در جامعه تسری پیدا كرده و به معضل تبدیل می شود. در حالی كه واقعیت اینگونه نیست. به گفته وزیر بهداشت: سونامی سرطان در کشور نداریم. وزیر بهداشت در مصاحبه ای در آذر ماه 93، پایینتر بودن ضریب اشغال تخت در برخی بیمارستانها را نشانه دروغ بودن ادعای پر شدن بیمارستانها در نتیجه گسترده شدن موج سرطان دانست. اما جالب توجهترین نکتهای که وزیر بهداشت به آن اشاره کرد، 5 تا 6 برابر بودن آمار سرطان در کشورهای اروپایی نسبت به ایران بود.
بررسی این اظهارنظر در منابع غیرایرانی به چند منبع مشخص و البته معتبر در دنیا میرسد که مرکز تحقیقات سرطان بریتانیا یکی از آنهاست. در آخرین گزارش منتشرشده در سایت این مرکز نقشه توزیع سرطان در جهان منتشر شده است.
براساس این گزارش، 14.1 میلیون بزرگسال در جهان مبتلا به سرطان در سال 2012 تشخیص داده شدهاند و 8.2 میلیون مرگ ناشی از سرطان ثبت شده است. مقایسه اعداد و اطلاعات این نقشه عدم وجود سونامی سرطان در ایران را تأیید میکند.
ایران در این نقشه در زمینه سرطان از بسیاری از کشورهای پیشرفته اوضاع بهتری دارد. ضریب اعتماد به آمارهای این گزارش در 8 سطح طبقهبندی شدهاند که آمار ایران در سطح سوم است. البته قرار گرفتن آمار کشوری مانند آلمان در سطح 2 و چین در سطح 3 نشان میدهد این گزارش را باید قابل اعتنا دانست. خلاصه ی همه این عدد و رقمها این است: خبری از سونامی سرطان نیست.
روی دیگر همه این حرفها البته توجه به این نکته است که با وجود همین آمار پایین باز هم خطر افزایش ابتلا به سرطان با مدرن شدن زندگیها و فاصله گرفتن از زندگیهای سالم پیشین کشور را تهدید میکند و اگر حواسمان نباشد سرنوشت ما هم شبیه به کشورهایی نظیر کشورهای اروپایی و آمریکایی در تعداد بالای مبتلایان به سرطان خواهد بود.
بر اساس این گزارش در ایران از 85 هزار مورد سرطان جدید در سال، 55.5 درصد را مردها و 44.5 درصد را زنان تشکیل میدهند. شایعترین سرطان در میان مردان، سرطان معده و سپس مثانه و روده بزرگ است. در میان زنها شایعترین سرطانها، سینه، پوست و سپس معده است. شایعترین سرطانی که باعث مرگ در هر دو جنس میشود سرطان معده است. بیشترین آمار ابتلا به سرطان در میان زنان در استان یزد و در میان مردان در استان مرکزی گزارش شده است.
منابع:
1. تابناك
2. خبر آنلاین
3. ویكی پدیا
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.