مهدیه موسی زاده: خیلی از ما در دوران تحصیل فکر می کردیم چیزهایی که در درس هایی مثل علوم و زیست می خوانیم در زندگی واقعی کاربرد خاصی ندارند و با بی حوصلگی به آن ها گوش می کردیم. حتی اگر رشته شما در دوران دبیرستان تجربی نبوده باشد، باز هم به احتمال زیاد اسم استروژن را شنیده اید. استروژن نام یک هورمون در بدن نیست و به دسته‌ای از هورمون‌ها اطلاق می‌شود. سه هورمون استروژن مهم که در بدن خانم‌ها تولید می‌شوند، استریول، استرادیول و استرون هستند. استروژن‌ها تاثیرات زیادی بر روی بانوان دارند که به تازگی کشف شده‌اند؛ مثلا معلوم شده که این هورمون‌ها باعث زیباتر شدن زنان می‌شوند و بر روی ظاهر صورت و بدن آنان اثر می گذارند. شاید این تاثیر اگر تا زمان تالیف کتاب ها کشف شده بود، همه این اسم را به طور کامل به خاطر داشتیم!
همیشه در نصیحت های بزرگترها شنیده ایم که می گویند اندازه را نگه دار. هر چیزی که از اندازه خارج شود باعث خرابی می شود. این جمله در مورد هورمون های استروژن هم صدق می کند. اگر هیچ استروژنی در بدن تولید نشود، فعالیت استخوان‌سازی در بدن بسیار کاهش می‌یابد. این حالت اگر شدید باشد، منجر به بروز پوکی استخوان می‌شود. برعکس این حالت هم ممکن است. یعنی افزایش بیش از اندازه این هورمون ها هم مشکلاتی را در پی دارد. دانشمندان آمریکایی دریافته اند استروژن نه تنها رشد و مهاجرت سلول های سرطانی سینه را افزایش می دهد بلکه سلولها را از اثر سلول های ایمنی می پوشاند. محققان دانشگاه ایلینویز پی برده اند هورمون استروژن می تواند توانایی سلول های ایمنی برای کشتن سلول های تومور را از بین ببرد. موادی که در موجودات زنده مانند حیوانات و گیاهان وجود دارند و مانند استروژن‌ها عمل می‌کنند، استروژن‌های محیطی نام دارند. نوعی از این هورمون‌ها به نام فیتو استروژن‌ها در گیاهانی مثل شبدر، سویا و سایر بقولات، غلات کامل و بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. استروژن‌ها می‌توانند در مواد شیمیایی ساختگی که برای مقاصد مختلف روزمره به کار می‌روند نیز یافت شوند. آن ها در خاک، آب، هوا، و غذای ما پراکنده‌اند. این مواد در برخی از آفت‌کش‌ها مثل د.د.ت، داروهایی مانند قرص‌های ضدبارداری، مواد شوینده، پلاستیک‌ها، مواد آرایشی، مواد صنعتی و فلزات سنگین مثل جیوه، سرب و کادمیوم موجودند.
چیزی که شاید ذهن خیلی از بانوان را درگیر کرده باشد، استفاده از مام ها و مواد خوشبو کننده است که مستقیما با پوست انسان سر و کار دارند. خیلی ها فکر می کنند استفاده از این مواد ممکن است منجر به بروز سرطان سینه شود. یكی از مواد نگهدارنده‌ای كه در بعضی ضدعرق‌ها و دئودورانت‌ها وجود دارد پارابن (Parabens) است. این ماده فعالیتی شبیه استروژن را در سلول‌های بدن ایجاد می‌كند، اما سازمان FDA اعلام كرده است كه باید از مصرف محصولات حاوی پارابن پرهیز كرد و توصیه می‌كند هنگام خرید دئودورانت و ضدعرق‌ها روی برچسب آن را خوانده شود تا از وجود نداشتن پارابن در آن مطمئن شد. بعضی دانشمندان اعتقاد دارند پارابن می‌تواند در سینه تومورهای سرطانی ایجاد كند اما در سازمان FDA هم كه بر مواد‌غذایی، دارویی و آرایشی نظارت می‌كنند تا به حال تحقیقی نشان نداده است كه مواد درون ضدعرق‌های زیر‌بغل عامل ایجاد سرطان هستند.
البته همه ی ما می دانیم همیشه استفاده از مواد طبیعی به جای مواد شیمیایی مناسب تر است و به بدن ضرری نمی رساند. به همین دلیل هم هست که امروزه طب سنتی طرفداران زیادی پیدا کرده. یکی از جایگزین هایی که برای مام و دئودورانت ها پیشنهاد می شود، زاج است. این ماده در عطاری ها موجود بوده و برای اهداف پزشکی و به عنوان ماده ای ضد عرق و برای پاکسازی دندان شناخته می شود و این خاصیت به دلیل مواد سولفات آلومینیوم موجود در آن است. قطعا استفاده از زاج نسبت به استفاده از مواد شیمیایی بسیار مناسب تر است ولی هنوز هیچ کس نتوانسته با سند و مدرک ثابت کند مام ها در طولانی مدت یکی از عوامل بروز سرطان سینه در بانوان به شمار می آیند. اگر چه این سرطان با تشخیص به موقع قابل درمان است ولی آمار تکان دهنده ای از مبتلایان به این سرطان در میان بانوان به چشم می خورد. هم اکنون 27 نفر از هر 100 هزار زن در کشور مبتلا به سرطان سینه می شوند که البته این آمار مربوط به سال 87 است و قطعا هم اکنون افزایش یافته است. سن ابتلا به سرطان سینه در اروپا بین 50 تا 60 سالگی است، اما در ایران بین 40 تا 50 سالگی است و به طور متوسط سن ابتلا به این بیماری در بین زنان کشور 45 سالگی است.
عوامل متفاوتی در بروز سرطان سینه و این سونامی به راه افتاده نقش دارند. یکی از آنها رژیم غذایی چرب و چاقی در بانوان است. در بیشتر خیابان های شهر، فست فودها به چشم می خورند. با این همه کار و مشغله کمتر وقت برای آشپزی گذاشته می شود، نتیجه هم استفاده ی بیش از اندازه از غذاهای چرب فست فود ها می شود و در پی آن چاقی و بیماری های مختلف. به نظر می رسد که این بیماری فقط یك علت مشخص نداشته باشد. محققین دریافته‌اند كه عوامل متعدد و مختلفی همراه با همدیگر، خطر سرطان سینه را افزایش می دهند. اینكه عوامل خطر مختلف چگونه برهم اثر می گذارند و باعث بروز سرطان سینه می شوند، هنوز كاملاً مشخص نشده است. برخی از زنان به علت زمینه ژنتیكی، عادات زندگی و مواجهه با عوامل مختلف در طی زندگی، بیشتر در معرض خطر این بیماری هستند. بروز سرطان سینه در كشورهای صنعتی مثل كانادا، اروپای شمالی و ایالات متحده آمریكا از سایر نقاط جهان بیشتر است. ایران از جمله کشورهایی است که شیوع این بیماری در آن متوسط است ولی متأسفانه متوسط سن بیماران در کشورمان نیز پایین تر است. اینکه علت این تفاوت سنی چیست، موضوعی است که هنوز به درستی مشخص نشده است. اگرچه برخی اصلی ترین علت این موضوع را جوان بودن جامعه ایرانی می دانند ولی تحقیقات در این زمینه در حال انجام است. در حالت کلی، از جمله عواملی که توسط محققان درباره بروز سرطان سینه معرفی شده، می توان به افزایش سن، سابقه فردی و فامیلی سرطان سینه، سن اولین عادت ماهانه قبل از 12سالگی، بچه دار نشدن، سن اولین زایمان بیشتر از 30 سال، سن یائسگی بیشتر از 55 سال، مصرف طولانی مدت قرص‌های جلوگیری از بارداری و درمان جایگزین هورمونی برای رفع علائم یائسگی، چاقی و رژیم غذایی پر چربی، قرار گرفتن در معرض اشعه به مقدار زیاد اشاره کرد. البته این را هم باید گفت که دستكاری، ضربه و صدمه به سینه باعث ایجاد سرطان سینه نمی‌شود. سرطان سینه مسری نیست و تاکنون مدرك معتبری دال بر این كه استرس، مستقیماً باعث ایجاد سرطان سینه می شود نیز، به دست نیامده است. در حال حاضر كنترل زیادی روی این عوامل وجود ندارد. این در حالی است كه بسیاری از زنان مبتلا به سرطان سینه هیچ یك از عوامل خطر شناخته شده را ندارند. با این وجود، قرار گرفتن در معرض هورمون استروژن یك عامل تعیین كننده است.
نکته تاسف باری که باید به آن اشاره کرد این است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا، با تست های غربال گری پیشرفته، قبل از اینکه سرطان به صورت تومور قابل لمس درآید تشخیص داده می شود. اما در ایران این گونه نیست. گاهی بیماران با انجام سونوگرافی های ناحیه ی سینه از نبود تومورهای سرطانی خوشحال می شوند در حالی که ممکن است غدد سرطانی در بدن آن ها به وجود آمده باشد ولی هنوز به اندازه ی تومور بزرگ و قابل لمس نشده باشند.
به هر حال درمان از هر زمانی که شروع شود بر نتیجه تاثیر زیادی می گذارد. شاید هزینه های نه چندان ارزان تست های پیشرفته تر باعث می شود بیماران در مرحله لمس شدن تومور به وجود آن پی ببرند. قطعا درمان سرطان هرچقدر کمتر پیشرفت کرده باشد هزینه کمتری نسبت به مرحله پیشرفت کرده ی آن دارد. شاید رژیم غذایی مناسبی که در گذشته وجود داشته باعث سلامت بالای بانوان جامعه بوده است و امروزه توجه نکردن به چیزهای خیلی ساده باعث هزینه های زیاد و در بعضی موارد جبران ناپذیر خواهد بود.
این مطلب، در پاییز ۱۳۹۳، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
