احمد تقدم: یکی از مهمترین موضوعات مورد مناقشه میان سبک زندگی اسلامی و سبک زندگی غربی {غرب جدید به رهبری آمریکا} حیطه مسئولیت‌ها، حقوق و در حالت کلی، چگونگی نگاه به زن است. از سوی دیگر با تغییر راهبرد نبردهای جدید از جنگ سخت به جنگ نرم و رواج شیوۀ فروپاشی از درون، موضوعات ایدئولوژیک و فرهنگی نقش دوچندانی در مناسبات جهانی پیدا کرده‌اند. واقعیت دیگر اینست که زنان نیمی از اجتماع را تشکیل می‌دهند و روابط مادر-فرزند را می‌توان جزو مهمترین ارکان شکل‌دهی به شخصیت اجتماعی افراد دانست. با توجه به اهمیت موضوع، در اینجا قصد داریم تا با معرفی چند کتاب در رابطه با نقش بانوان از دیدگاه اسلام، زمینه را برای آشنایی هر چه بیشتر با دیدگاه اسلامی در این‌باره فراهم کنیم. اما ابتدا لازم است نگاه کلی‌تری به موضوع زنان و تاریخ تحولات آن داشته باشیم.
چنانچه بخواهیم به تحولات نقش زنان در جامعه به صورت یک سیر پیوسته در گذر تاریخ نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که نقش زنان در نقطه شروع تحولات تاریخی در جوامع عربی و غربی، در موقعیتی اسفناک قرار داشت و تنها محدود به ارضا کردن حس مردان قدرتمندتر {بخصوص در حاکمیت} بوده است. چنین نمایه‌ای در افسانه‌ها و اساطیر غرب قدیم (یونان و روم) مشهود است؛ جایی که در سفرهای طولانی اودیسیوس پهلوان (در اساطیر یونان)، نقش زنان به خدمت کردن و جلب رضایت مردان جنگجو و درباری خلاصه شده.
با آمدن اسلام و آیات مکتوب قرآنی دربارۀ احکام مختلف فردی و اجتماعی، نظامی حقوقی درباره نقش زنان شکل گرفت و برای آن‌ها مسئولیت‌ها و حقوقی را در نظر گرفت. با توجه به سوابق تاریخی یافت شده و در نظر گرفتن وضعیت کلی آن دورۀ تاریخی، به راحتی می‌توان دریافت برخی حقوق مصرح مانند اجرت‌المثل (هزینه‌ای که یک زن می‌تواند بابت کار در منزل طلب کند)، حق نفقه و دادن حق طلاق به زن در برخی شرایط و… طرح‌هایی انقلابی محسوب می‌شدند. در غرب نیز نگرش‌های غرب قدیم تا دوره رنسانس کم و بیش حاکم بود اما پس از پایان قرون وسطی و بخصوص با فرا رسیدن دوره انقلاب صنعتی و تحولات بزرگ اجتماعی، جایگاه زن در غرب به تدریج ارتقا یافت و به شکل کنونی رسید.
با پیشرفت‌های شگرف دانش بشری و رخ دادن تحولات بنیادین و اساسی در روابط انسانی، جایگاه زن امروز با وضعیت آن در گذشته قابل قیاس نیست؛ با این حال تفاوت‌های آشکار میان جهان‌بینی {ایدئولوژی} اسلامی و جهان‌بینی حاکم بر نظام سرمایه‌داری غرب جدید (آمریکا) منجر به بروز تعارضات جدی میان مسئولیت‌ها، حقوق و بطور کلی نگرش به زنان در این دو سبک زندگی شده است. در همین راستا و برای تشریح نگاه اسلام به مقوله زن و مسئولیت‌های آن، به معرفی کتبی می‌پردازیم که می‌توانند منابع مناسبی برای مخاطبان، به ویژه بانوان گرامی باشند.
نظام حقوق زن در اسلام
عصر پیش از انقلاب اسلامی در ایران را می‌توان عرصه تقابل اندیشه‌ها و ایدئولوژی‌های گوناگون نامید. متأثر از انقلاب‌ها و تحولات آرمان‌گرایانه، ایدئولوژیک و وطن‌پرستانه در قسمت‌های مختلف جهان آن روزگار، ایران نیز همانند بسیاری از مناطق دیگر جهان شاهد بروز مباحث مختلف پیرامون این اندیشه‌ها بود. لیبرالیسم و کمونیزم در جهانِ آن روز، جریان‌های فکری غالب محسوب شده و دیگر جریان‌های فکری کم و بیش زیرمجموعه آن‌ها قرار می‌گرفتند. در ایران نیز علاوه بر این دو جریان فکری اصلی و اسلام‌گرایان به عنوان ضلع سوم، جریان‌هایی مانند ملی‌گرایی، باستان‌گرایی و… وجود داشتند و دولت مرکزی نیز دال گفتمانی خود را باستان‌گرایی قرار داده بود. با توجه به تحولات پیش آمده درباره نقش زنان در غرب جدید و وجود اکثریت مذهبی در ایران –که در چنین جوامعی نقش زنان به صورت سنتی تعریف می‌شد- تقابلی درباره موضوع زن میان دیگر گفتمان‌ها و گفتمان اسلامی قرار گرفت. در چنین شرایطی اندیشمندان مسلمان به دفاع از دیدگاه اسلامی و بیان نقش زن در نظام حقوقی اسلام پرداختند و کتاب “نظام حقوق زن در اسلام” شهید مطهری با دید جدلی در همین زمینه تألیف شد. شهید مطهری در این کتاب تلاش کرد تا با مطرح کردن شبهات موجود درباره نقش زنان در دیدگاه اسلامی، به پاسخ‌گویی آن‌ها بپردازد و تلاش کرد تا منطق احکام اسلام در این‌باره را تبیین کند.
این کتاب مجموعه مقالاتی است که شهید مطهری طی سال‌های 45-46 در مجله “زن روز” تحت عنوان «زن در حقوق اسلامی» منتشر کرده است. او در کتاب خود به کتب دیگر نویسندگان و نظریه‌پردازان غربی و بیان نقل قول از آن‌ها پرداخته، سپس دیدگاه آن‌ها را به بوتۀ نقد کشیده و منطق مورد نظر اسلام را ارائه کرده است. با وجود اینکه مدت زمان زیادی از تالیف این کتاب می‌گذرد و طی این مدت تحولات بسیار زیادی در حوزه اجتماعی و ارتباطات رخ داده، اما این کتاب همچنان راهنمای بسیار خوبی برای شناخت منطق برخورد اسلام با زن و نقش‌های آن محسوب می‌شود.
زن در آیینه جمال و جلال
این کتاب شامل مجموعه درس‌هایی‌ست که آیت الله جوادی آملی در جامعه‌الزهرا(س) – مرکز حوزه‌های علمیه خواهران قم- در سال 1368 تا 69 میان دانش‌پژوهان آن مرکز داشته‌اند. این کتاب شامل چند بخش است که بخش ابتدایی آن «زن در قرآن» نام دارد و به بررسی جایگاه و نقش زنان از منظر قرآن در خانواده و اجتماع پرداخته است. در این بخش علاوه بر تفسیر بیانات قرآنی و ارائۀ مطالب پیرامون نقش زن از دیدگاه قرآن، به زنان الگو در دیدگاه قرآن، سرگذشت و ویژگی‌های آن‌ها اشاره شده است.
بخش دوم این کتاب «زن در عرفان» و بخش سوم «زن در برهان» است که به بیان شرایط حضور زنان در هر یک از عرصه‌های مورد نظر پرداخته و نمونه‌هایی از هر کدام از آن‌ها در اسلام را ذکر کرده است. بخش آخر کتاب نیز «حل شبهات و روایات معارض» نام دارد و در آن بطور مفصل به روایات متشابهی که شبهه‌هایی را در این زمینه به وجود آورده اشاره شده، و پاسخ آن‌ها را بیان کرده است.
نظام خانواده در اسلام
بسیاری معتقدند مهمترین و تعیین‌کننده‌ترین ابعاد فردی و اجتماعی هر جامعه را می‌توان در حوزه «اخلاق» و مباحث مرتبط با آن یافت. به همین دلیل امروزه تکیه بر دروس و ارائۀ هنجارهای اخلاقی به جامعه جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است.
یکی از اساتید شناخته شده در این حوزه، استاد حسین انصاریان است که سال‌هاست پخش دروس اخلاق ایشان در رسانه‌ها مخاطبان زیادی را به خود جلب کرده است. «نظام خانواده در اسلام» یکی از تألیفات ایشان در حوزه اخلاق است و برای اولین بار در سال 1383 منتشر شد. از ویژگی‌های جالب این کتاب، استفادۀ فراوان از حکایات و داستان‌های کوتاه اخلاقی است که آن را برای خوانندگانی از هر قشر و به ویژه جوانان جذاب کرده است، داستان‌هایی که حجم چندانی ندارند و حتی از یک صفحه هم کمترند، اما بار اخلاقی بسیار زیادی دارند. در این کتاب علاوه بر مباحث اخلاقی عمومی، مباحث ویژه‌ای نیز دربارۀ زنان مطرح شده که مطالعه آن‌ها برای آشنایی با نگاه اسلام دربارۀ وظایف و مسئولیت‌های بانوان بسیار مفید خواهد بود.
آیین همسرداری در اسلام
با توجه به مشکلات تهیۀ کتاب -که مهمترین آن‌ها را می‌توان قیمت و عدم دسترسی به فروشگاه عرضه‌کننده دانست- استفاده از کتاب‌های اینترنتی روز به روز افزایش یافته است. با توجه به این مسئله، در اینجا قصد دارم کتابی الکترونیکی به شما معرفی کنم. «آیین همسرداری در اسلام» به قلم ابراهیم امینی، کتاب الکترونیکی کاملا کاربردی در حوزه اخلاق و خانواده است که می‌تواند مانند یک راهنمای حل‌المسائل در زندگی مشترک به کار بیاید.
با توجه به اهمیت خانواده و نقش اساسی و محوری بانوان در آن، این کتاب تلاش کرده تا با معرفی مسئولیت‌ها و چگونگی مقابله با مشکلات روزمره، به استحکام خانواده کمک کرده و با آموزش چگونگی رفتار زن و مرد به عنوان همسر، از بروز تنش در خانواده جلوگیری کند. موقعیت‌هایی که در این کتاب مطرح شده را می‌توان هر روز در زندگی مشاهده کرد و از این رو مسائل و راه‌حل‌های ارائه شده در آن کاملا کاربردی (و نه صرفا تئوریک) هستند. برای دریافت این کتاب می‌توانید به پایگاه www.irebooks.com مراجعه کرده و پس از درج نام آن در قسمت جستجو و یافتنش، آن را ذخیره نمایید.
دکتر علی قائمی
«اگر به کسی یک ماهی بدهی او را یک روز سیر کرده‌ای، و اگر به او ماهیگیری یاد بدهی او را یک عمر سیر کرده‌ای!» حتما شما هم این ضرب‌المثل معروف را شنیده‌اید! در این قسمت قصد دارم همین کار را انجام دهم و بجای کتاب، یک نویسنده به شما معرفی می‌کنم، و این نویسنده دکتر علی قائمی است.
خوانندگان قدیمی و جدید کتب خانوادگی، دکتر علی قائمی را کم و بیش می‌شناسند. دکتر قائمی متولد 1316 بوده و دکترای علوم تربیتی از دانشگاه سوربن دریافت کرده و دکترای جامعه‌شناسی مذهبی را نیز دارا هستند. وی بیش از 300 کتاب و 200 مقاله تالیف کرده که برخی از آن‌ها در مقاطع مختلف تحصیلی تدریس می‌شوند.
استاد قائمی به واسطه شناخت کامل نسبت به خانواده و اقبال مناسب به کتب ایشان، تألیفات بسیار زیادی راجع به خانواده داشته‌اند و مراجعه به آثار ایشان برای همه افراد خانواده مفید خواهد بود. برخی از کتب ایشان که در بازار کتاب موجود هستند عبارتند از: خانواده از دیدگاه امیرالمومنین(ع)، حدود آزادی در تربیت، نقش مادر در تربیت، آسیب‌شناسی خانواده، سازندگی و تربیت دختران، نظام حیات خانواده در اسلام و… .
پیشنهاد آخر
گاهی برای آموختن مطالب مفید و عملی، لازم نیست حتما همۀ آن‌ها را با هم به‌صورت مفصل و تشریحی در یک کتاب حجیم بیابیم، بلکه می‌توان با مراجعه به جزوه‌ها و سخنان بزرگان دین و متفکران اسلامی نیز آن‌ها را آموخت. یکی از رساله‌هایی (جزوه کوتاه) که مطالبی را درباره وظایف و حقوق آورده، «رساله حقوق» امام سجاد(ع) است که تمام حقوقی را که بر عهده داریم و باید نسبت به آن‌ها پاسخگو باشیم بطور مختصر و مفید بیان کرده است.
در انتها اظهار امیدواری می‌کنم که این مقاله مفید واقع شده و موجب تشویق خوانندگان به قرائت این کتب با ارزش شود؛ تا بتوانیم گامی در رابطه با کم کردن فاصله با سبک زندگی مورد نظر خداوند و رسولانش برداشته باشیم.
این مطلب، در تابستان ۱۳۹۴، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.
