کنکور، دریچه‌ای به سمت اقتصاد یا دانش؟

علی سعیدپور: روزگاری برای تحصیل با وجود مدارس پر جمعیت و چند شیفته سختی های زیادی را تحمل می کردیم و از کمبود امکانات رنج می بردیم. بعضا مناطق روستایی حتی مرکز آموزشی نداشتند و اگر کسی قصد تحصیل داشت باید با طی کردن مسافت زیادی به اولین مدرسه نزدیک به محل زندگی اش می رفت. در چنین شرایطی داشتن یک معلم خوب و دلسوخته نعمت بزرگی بود. برای همین دانش آموزان قدر معلم های خودشان را می دانستند و با ذوق و شکل در کلاس های درس حاضر می شدند تا بتوانند چیزی یاد بگیرند.
از آنجایی که در هر خانواده تعداد افراد تحصیل کرده کم بود، تنها مکانی که بچه ها می توانستند اشکالاتشان را برطرف کنند مدرسه بود و تنها کسی که راهنماییشان می کرد معلمشان بود. بعضا اگر هم فرد نسبتا تحصیل کرده ای در خانواده شان وجود داشت فرصت و زمان کافی را نداشت تا اشکالاتشان را برطرف کند. همه چیز به همان زمان اندک کلاس و معلم ختم می شد و دانش آموزان اگر کمی شانس داشتند با پیدا کردن کتاب های حل المسائل که از یک دوره رواج پیدا کرد می توانستند تا حدودی مشکلاتشان را برطرف کنند. تا اینکه نام کنکور به میان آمد و رقابت در این زمینه سخت و سخت تر شد. کم کم موسسات و آموزشگاه های مختلف تاسیس شدند. موسساتی که دیگر دلسوزی آن معلم های قدیم را نداشتند و تنها چیزی که برایشان مهم بود کسب درآمد بود.
تب داغ کنکور امروزه نه تنها گریبان گیر علاقه مندان به علم و تحصیل شده است، بلکه خانواده ها، معلمان و خیلی از افراد دیگر را نیز درگیر کرده است. متاسفانه مثل خیلی از جاهای دیگر که پای کسب سود و منفعت مالی در میان است، افراد فرصت طلب و سودجو با سوءاستفاده از نگرانی خانواده ها و داوطلبانی که درصدد کسب بهترین نتیجه ها هستند، سعی می کنند تا مبالغ کلانی به جیب بزنند و به اصطلاح از آب گل آلود ماهی بگیرند. با شروع فصل تابستان و پایان سال تحصیلی، این موسسات به تکاپو می افتند و فعالیت های خودشان را برای جذب هر چه بیشتر داوطلبان کنکور آغاز می کنند؛ از پخش تراکت و بیلبوردهای تبلیغاتی گرفته تا تبلیغات مختلف و بعضا متفاوت تلویزیونی.
این موسسات با شگردهای خاص بازاریابی در بدو ورود داوطلبان، حواس آنها را به سمت خدمات فوق العاده ای که ارائه می دهند پرت می کنند و حرفی از هزینه هایی که دواطلبان باید متقبل شوند به میان نمی آورند. آنقدر خدمات خودشان را با آب و تاب تعریف می‌کنند تا داوطلبان را درگیر یک طوفان اطلاعاتی کنند و آن زمان است که انتخاب را به عهده خود داوطلب می‌گذارند.
بازاریابی همیشه با اغراق همراه بوده است و این موسسات به خوبی از آن اطلاع دارند. آنها به تعداد داوطلبان حضوری و غیر حضوری خودشان اشاره می کنند و خدمات مشاوره ای خود را به رخ می کشند. اینکه به برنامه تحصیلی تک تک داوطلبان به صورت روزانه و هفتگی رسیدگی می کنند و در کنار آن کارنامه ی آزمون های داوطلب توسط مشاوران تحصیلی مجرب آنالیز می شود و درصد پیشرفت داوطلب را به او ارائه می کنند. آنها به این چند مورد بسنده نکرده و به داوطلب می گویند که با حضور مشاوران متخصص روانشناسی آنها را از لحاظ روانی هم پشتیبانی می کنند. آن هم از طریق برگزاری دوره هایی مانند راه های کاهش اضطراب و روش های پیشرفته مطالعه در کمترین زمان.
در بعضی موارد نیز، هزینه ای که آموزشگاه ها از متقاضیان دریافت می کنند ربطی به شناخته شدن یا نشدن موسسه ندارد. بلکه هزینه ی ثابتی است که شامل هیچ تخفیفی نمی شود و ارتباطی به این که موسسه در چه منطقه ای از شهر شعبه دارد، ندارد.
در یکی از آموزشگاه ها که شعار آن آموزش ماهی گرفتن به جای ماهی دادن است، هزینه آزمون های آزمایشی که به صورت یک جمعه در میان از مرداد ماه تا تیر سال بعد برگزار می شود 337 هزار تومان است. این مبلغ هزینه های کارنامه، پشتیبانی و … را هم شامل می شود که “مکمل” نام گرفته است. در این موسسه کلاس های درسی برای دروس مختلف برگزار می شود؛ مثلا یک متقاضی شرکت در کلاس های رشته علوم انسانی باید برای درس ریاضی 270 هزار تومان، فلسفه 190 هزار تومان، دینی 130 هزار تومان، عربی 220 هزار تومان، ادبیات 300 هزار تومان و دروس روانشناسی، زبان و اقتصاد هر کدام 150 هزار تومان پرداخت کند. یعنی در مجموع برای شرکت در همه ی این کلاس ها باید 1.560.000 تومان هزینه پرداخت کرد.
وضعیت شهریه در موسسه ای مشابه که با شعار ایجاد فرصت های برابر آموزش، پا به عرصه رقابت گذاشته نیز تقریبا شبیه به موسسه مذکور است. هرچند این موسسه فقط به برگزاری آزمون های آزمایشی و چاپ کتاب های کمک آموزشی اکتفا می کند. در این موسسه هزینه 20 مرحله آزمون که طی دوره ای یک ساله برگزار می شود 270 هزار تومان است که اگر داوطلب شرکت در هر 20 مرحله آزمون باشید موسسه به شما چند درصد تخفیف می دهد. روسای این موسسه مدعی شده اند که در هر سال 20 هزار داوطلب جذب می کنند! با این حساب درآمد سالانه این موسسه تنها از طریق برگزاری آزمون نزدیک به 4.000.000.000 تومان خواهد بود که اگر سود حاصل از فروش کتاب های کمک درسی که را به آن اضافه کنیم، درآمد این موسسه چندین برابر می شود.

جدول یک: هزینه و مدت دوره های آموزشی

آموزشگاه‌های مشابهی که خود را تابع وزارت آموزش و پرورش می‌دانند نیز مبالغ مشابهی دریافت می‌کنند. در یکی دیگر از آموزشگاه‌ها که با شعار از همین حالا کارنامه قبولی خود را در دستت بگیرید به میدان آمده و چندان هم معروف نیست، شرکت در یک دوره آزمون رشته تجربی (شامل 12 مرحله) نزدیک به 1.460.000 تومان هزینه بر می‌دارد. البته مشاوران این آموزشگاه مدام به داوطلبان یادآور می شوند که شما بیمه هستید و اگر در تمام آزمون‌ها شرکت کنید و تکالیفتان را همانطور که گفته شده به بهترین شکل ممکن انجام دهید، در صورت عدم قبولی در کنکور، آموزشگاه نصف هزینه‌ای که پرداخت کرده‌اید را به شما باز می‌گرداند!
قطعا به خاطر همین وعده های شیرین و اغراق آمیز است که داوطلبان رشته ریاضی برای شرکت در یک دوره آزمون های این آموزشگاه (12 مرحله) نزدیک به 1.655.000 تومان می پردازند و داوطلبان رشته علوم انسانی نیز به راحتی 1.360.000 تومان به حساب موسسه واریز می کنند تا در کنکور قبول شوند.
آموزشگاه های دیگری نیز وجود دارند که با نزدیک شدن ایام برگزاری کنکور، رقابت را آغاز کرده و به گفته خودشان به داوطلبان در جمع بندی دروس کمک می کنند و به رفع اشکال می پردازند. آن ها بابت هر ساعت از خدماتشان مبلغی نزدیک به 7800 تومان دریافت می کنند و اگر بتوانند در این مدت محدود تا کنکور حداقل هزار داوطلب را جذب نمایند، می توانند مبلغی نزدیک به 10.000.000 تومان به جیب بزنند که مبلغ کمی هم نیست.
به گفته مسولان، آمار رسمی حکایت از آن دارد که در حال حاضر در شهر بزرگ تهران 875 آموزشگاه آزاد علمی فعالیت می کنند که از این تعداد 602 آموزشگاه آزاد به آموزش زبان های خارجی روی آورده اند و 243 آموزشگاه جنبه تکمیلی و جبرانی کنکور را دارند. در مقابل آنها تعدادی نزدیک به 950 موسسه هستند که به صورت غیر مجاز فعالیت می‌کنند و طی یک سال گذشته 60 پرونده مربوط به این آموزشگاه های غیر مجاز در مراجع ذی صلاح پیگیری شده است.
در شهر بزرگ تهران نزدیک به یک میلیون نفر در طول یک سال از خدمات متفاوت این آموزشگاه ها استفاده می کنند که گردش مالی این تعداد که کلاس های فوق برنامه مدارس را هم شامل می شود چیزی نزدیک به 300.000.000.000 تومان است که اگر بخواهیم موسسات غیر مجاز را هم به این رقم اضافه کنیم حدودا به 500.000.000.000 تومان می‌رسد. البته قابل ذکر است که 5 درصد از درامد این موسسات به حساب خزانه دولت واریز می‌شود!
با توجه به همه‌ی این موارد و مشکلاتی که وجود دارند، دولت سال‌هاست درصدد حذف کنکور برآمده و راه حل‌های متفاوتی از قبیل شرط معدل برای ورود به دانشگاه را مطرح کرده است که به نظر راه حلی ناعادلانه تر از کنکور است، چرا که ممکن است دانش آموزی در دوره تحصیل خود نتایج قابل قبولی کسب نکند، اما با مطالعه دقیق و اختصاص زمان بیشتر بتواند در کنکور رتبه ی خوبی به دست آورد و حتی بعد از ورود به دانشگاه نیز از جمله دانشجویان با سطح علمی بالا به حساب بیاید. اما اگر کنکور به این صورت حذف شود و شرط معدل جای آن را بگیرد ما همچنان شاهد برچیدن آموزشگاه‌های کنکور نخواهیم بود. چرا که این روزها آنقدر این موسسات فراگیر شده اند که به این سادگی‌ها عرصه را خالی نمی‌کنند. قطعا با شگردهای تازه‌تری مثل شعار “بشتابید برای کسب معدل بالا” یا “دوره‌های جمع‌بندی دروس در ایام امتحانات پایان ترم” به کسب درآمد خواهند پرداخت.
به هر حال دست‌هایی که مدت‌هاست به پول جویندگان علم آغشته شده است و درآمدهای میلیاردی روزافزونی را برای موسسات و آموزشگاه‌ها رقم زده است به این راحتی‌ها عقب نخواهند رفت. دست‌هایی که اگر بگوییم یکی از موانع اصلی حذف کنکور هستند، بی راه نگفته‌ایم.

این مطلب، در بهار 1394، به سفارش موسسۀ مطبوعه به رشتۀ تحریر درآمده است.